Вири уьмуьрда мектебдин муаллим яз кIвалахай чIехи ватанперес, лезги халкьдин шаир Лезги Нямет XX асирдин лезги эдебиятдин гужлу векилрикай сад я. Вичел чан аламаз Бакуда адан кьуд ктаб чапдай акъатна: “Дагълара” (1964), “БембецI” (1966), “Зегьметдикай баядар” (1975), “Зи хиялар” (1984). Эхиримжи ктаб акъатайдалай кьулухъ тамам 31 йис арадай фейила, кIелдайбурун гъилера шаирдин “Хкягъай эсерар” гьатнава. Ктаб кьве паюникай ибарат я. Амма чапдай гьелелиг анжах 1-пай акъатнава. Ам туькIуьрайди ва сифте гаф кхьейди филологиядин илимрин кандидат, бажарагълу шаир Азиз Мирзебегов я. Редактордин везифаяр “Алам” журналдин кьилин редактор Камран Аламвиди тамамарнава. Гаф кватай чкадал лагьана кIанда, Лезги Няметан нубатдин ктабни “Аламдин улубар” лишандик кваз акъатнава.
Гьихьтин шиирар ава цIийи ктабда? КIелзавайдаз абурай вуч аквазва? Вуж аквазва? Лезги Няметан лирический игит гьихьтинди я? Макъалада чун и ва са бязи маса суалриз жавабар гуз алахъда.
Редактордин гафунай малум жезвайвал, ктабда Лезги Няметан икьван чIавалди чап тахьанвай эсеррихъ галаз санал лезги кIелзавайдаз фадлай таниш шиирарни гьатнава. Абурун арада халкьдин рикI алай манийриз элкъвенвай “Назханум”, “Пехил я зун”, “Амукьна зун тамашиз”, “Ватан” шиирар, “Дагълара” поэма ва маса эсерар ава. Ктабдай ашкара жезвайвал, Лезги Няметан шиират строфический композициядин, яни туькIуьр хьунин жуьреба-жуьре кIалубралди девлетлу я. Адахъ гъезелдин, къошмадин, герайлыдин кIалубра аваз кхьенвай, кьуд, вад, ругуд, муьжуьд цIарцIикай ибарат шиирарни ава. Вад цIарцIин куьмекдалди арадиз атанвай бендерин кьетIенвал ам я хьи, абур вири сад хьтин рифмадал туькIуьр хьанва (АБАББ).
Чи фикирдалди, цIийи ктабда гьатнавай эсерри Лезги Няметан бажарагъдин вири терефар къалурзавач. Адан шииратдиз умуми анализ гун патал шаирдин идалай вилик акъатнавай ктабрикай менфят къачун чарасуз я. “Хкягъай эсерар” ктабдик акатнавай са бязи шиирар образрал гьалтайла кесиб яз аквазва.
Лезги литературадин классикрин — Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан, СтIал Сулейманан, 60-йисарин шаиррин — Алирза Саидован, Ибрагьим Гьуьсейнован, Азиз Алеман, Ханбиче Хаметовадин, 70-йисарин векилрин — Мердали Жалилован, Абдуселим Исмаилован, 80-йисарин зарийрин — Фейзудин Нагъиеван, Зульфикъар Къафланован, Арбен Къардашан, Майрудин Бабаханован, Сейфудин Шагьпазован, Шагьбала Шагьбалаеван ва масабурун яратмишунрин хейлин терефар виридуьньядин шииратдин чешмейриз хасбур я. Им Лезги Няметан шиират зайифди я лагьай чIал туш. Адан лирический герой хайи халкь сад хъхьунихъ рикI кузвай чIехи ватанперес я. Шаирдин саки вири эсеррай кIелзавайдаз кIубан руьгь, азадвилихъни аслу туширвилихъ эвер гузвай гьарай, намусни гъейрат, михьи муьгьуьббатни лезги рушан назиквал… аквазва. ЦIийи ктабда жуьреба-жуьре темайрай кхьенвай шиирар ава, амма абурукай ватанпересвилин шиирар, руквадикай къизилдин кIусар чир жедайвал, тафаватлу жезва. Квелди? Гьакъикъи, къалп тушир гьиссералди, хайи чилихъ авай кIанивилелди, мугьманпересвилелди, инсанпересвилелди, цIарарин везиндалди. “Зи кIвализ ша”, “ЭчIехуьр”, “Чин-чинал атайла”, “Чи хуьр” ва маса шиирра авторди, магьир художникди хьиз, хайи ерийрин, багъри тIебиатдин гуьзелвилин, тазавилин рикIи чIугвадай шикилар арадал гъизва.
Инсандикай, инсанвиликай, адаз хас ерийрикай тесниф тавур шаир бажагьат ава. И темади Лезги Няметан фикирни вичел желбна. “Ашукьдиз” тIвар алай шиирда авторди вичин чIалар гьихьтинбуруз лугьун лазим ятIа чуьнгуьрдин устаддиз раижзава:
Ашукь стха, лугьудайла зи гафар
Гафун къадир чидайбуруз
лагь вуна.
Чпин чIуру амалрикай кьаз хабар,
Фадни туба идайбуруз лагь вуна.
Итимвилин акьул,
камал гумачиз,
Сив ичIи яз, сарар садни амачиз,
Кьуьзуь кьиляй такьатдин
кIус кумачиз,
Жегьил рушар гъидайбуруз
лагь вуна.
Мецив вири — писни хъсан
садарна,
Жуван хайи диде-буба гадарна,
Эллеррилай амай адет квадарна,
Папахъ галаз фидайбуруз
лагь вуна…
Шаирди, белки, тарс жедатIа, дуьз рекьел хкведатIа лагьана умудар кутуна, вичин шиирар намусни гъейрат квадарнавай, мал-девлетда, и дуьньядин лезетра вил тунвай, диде-буба гадарзавай, итимвилин ерияр квадарзавай къадирсузриз, ахлакьсузриз талукьарзава…
Куьруь макъалада, гьелбетда, ктабдин вири лайихлувилерикайни эксиквилерикай рахаз хьун мумкин туш. Са кар якъин я: Азиз Мирзебегова къейдзавайвал, Лезги Нямета лезги халкьдин милли къанажагъ, ватанпересвилин руьгь хкаж хьунин, милли идеяяр чукIурунин карда гзаф зегьмет чIугуна. Эвелни-эвел ватанпересвилин тIаратI гвай шиират арадал гъуналди…

Мегьамед Ибрагьимов
Лезги газет