Снайпер, дяведин ветеран 

1942-йисуз жегьил гада яз, Филерин хуьряй тир Забит Умаров Татарстандиз кIвалахдин фронтдиз ракъурнай. Ана гатфарихъай, цIемуьжуьд йисни тахьанвай гадади хушуналди фронтдиз тухудай арза гана.
Сифте Забита са шумуд гьафтедин къене юлдашрихъ галаз Сталинграддиз баржадиз ягъиз яракьар рекье туна. Гуьгъуьнлай, 1943-йисуз, минометчик яз ам Сталинградда фейи къати женгера хьана.
И женгера З.Умарован хиве полкунин снайпервални туна. Немсерин са взводда хъсан снайпер пайда хьанвай — ада эвел чириз, тек са взводрин командирар пуд кас янавай. Немсерин и снайпер терг авун Забитан хиве туна.
-Пуд йикъан къене за чуьнуьх хьана, душмандин снайпер атун вилив хуьз акъвазнай,-рикIел хкизва Забит халуди. -Пуд къалай заз ам ацукьнавай чка чир хьайила, за немс пелелай яна гадарна.
Идалай кьулухъ викIегь лезги хци 50-дав агакьна фашистар тергна. Амма ветерандин гафарай, ада ягъай фашистрин кьадар дуьм-дуьз гьич гьисабни авуначир. Ада им кутуг тавунвай кар яз кьазвай…
Забит халудихъ «Ватандин ЧIехи дяведин 1-дережадин орден» ва медалар ава.

Инвестицийрин гьунарар

Эхиримжи 6-7 йисуз СтIал Сулейман райондиз кьилдин ксарин 3 миллиарддив агакьна пулдин такьатар желбнава.
Кьилди алатай йис кьуртIа, макандихъ рикI куз­вай лезгийри хайи хуьрера чпин такьатрив самбар кIвалахар кьилиз акъудна. ИкI, Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин патав футболдин майдан туькIуьрна. Сардар хуьре спортдин комплекс эцигна вахканва. КIварчагъа гьадалайни зурбади эцигзава. Цмурдал женгининни — тарихдин музей ва школа эцигна куьтягьзава. Кьасумхуьруьн куьчейра къир цазва, тротуарра-плитаяр, куьчейра эквер твазва. Вири и крариз инвесторри 300 миллиондив агакьна пул харжна.
Идалай гъейри, гьукуматдин такьатар харж авуналди 2015-йисуз АгъастIал-Къазмайрал 120 аял кьабулдай бахча ва вири санлай районда ихьтин 10-дав агакьна социал обект кардик кутунва.

Куьрелди — кьвед-пуд цIарцIелди

Дагъустанди алай вахтунда Урусатдин субектрин арада лапагрин кьадардал ва майваяр гьасилунал гьалтайла 1-чка, цпицIар гьасилунай 2- чка, ири карч алай гьайванрин кьадардал гьалтайла — 3 — чка, емишар гьасилунай 5- чка кьазва.
* * *
«Къизил -Дере» мяденда (Ахцегь район) тух­вай геолог-разведкадин кIвалахри ина цурун запасар 1,2 миллион тонндив, цинкдин запасар лагьайтIа, 130 агъзур тонндив агакьзавайди къалурна. Идалай гъейри, а мядендай самбар кьадарда къизил, индий, кадмий, германий, висмут, теллур хкуддай мумкинвилерни аваз гьисабзава.

Марамдхуьруьн райондай-дуьнядин чемпионар
Германиядин Штутгарт шегьерда къайдаяр авачир бягьсерай дуьнядин чемпионат кьиле фена. 93 килограммдилай артух заланвал авайбурук Тагьирхуьруьн-Къазмайрилай тир Фикретан хва Фархат Ибилкьасумовни квай. Ада Полшадин, Иракдин, Ч1ехибританиядин, Къазахстандин, Украйнадин векилрихъ галаз вичин къуватар алцумна. Вад бягьсинани агалкьунар къалурай Фархат дуьнядин чемпионвилин тIварцIиз лайих хьана. Адаз генани чIехи кукIушар муьтIуьгъардай йикъар акурай,  мубаракрай!Каратэдай Россиядин чемпион, международный турнирда женгинин самбодай гъалиб, гъилералди кукIунай Россиядин МВД-дин чемпион, вири и жуьрейрай спортдин мастер тир Фархата алай чIавуз Тамбовда ОМОН-да командирдин заместител яз къуллугъзава.
Бут-къазмайрин хуьряй тир Велимурад Алхасова тренер Омар Шагьмарданован гъилик самбодай вердишвилер къачуна. Мектеб акьалтIарай жегьил Москвадиз кIелиз фена. Инани ам спортдивай къерех хьанач. Женгинин самбодай Велимурад Москвадин, Европадин, дуьнядин чемпион я.
Чав Грозный шегьердай мад са шад хабар агакьна. Ина кьиле фейи женгинин самбодай Беркутан чемпионатда В.Алхасов къизилдин чIулуниз, дуьнядин чемпиондин тIварцIиз лайих хьана. Мубаракрай!

Татугай цIийи адетар

Мусурман кас кьейила ам Ислам диндихъ галаз кьазвай жуьреда кучудун герек я. Ша чун рагьметдиз фенвай кас фаракъат ийидай вахтунда инсанрин арайра гьатнавай чIуру адетрикай рахан.
Виликрай сур эгъуьнзавайбуруз недай шейэр миресрикай сада вичин кIвале гьазурна ракъурзавайди тир. Гила и хъсан адет хкатнава, абуруз тIуьн кIвалинбуру гьазурзава. Сур эгъуьнзавайбуруз гзаф вахтара тIуьнрихъ галаз эрекьни агакьарзава. Им лап кутуг тавур гьарам крарикай сад я.
Виликдай инсан кьейила, вирибур адан кIвалихъ кIватI жедай, ам сурарал гъун патал куьмекдай. Алай чIавуз кьенвайди сурарал гъидалди гзафбур, гьатта жегьиларни кваз атана сурара ацукьзава. Сурарал пиян яз къвезвайбурни ава, гзафбур анал дуьнедин гьаларикай рахунар ийиз ацукьзава. Ибур шариатда кIевелай къадагъа ийизвай крар я.
Инсан кьейила, пуд йикъан саламар авунни герек къвезвай кар туш. Пуд юкъуз хуьре авай кьван дишегьлияр рагьметдиз фенвай касдин кIвализ къвез хъфинни Исламдин къанунрив кьунвач. Гила мад са татугай цIийи адет кардик акатнава: кьейидан кIвалин гурарал, садакьа я лугьуз, къенфетар эцигзава…
Шариатда авачир адетар кьиле тухун гьарам тирди садани рикIелай алудна виже къведач. Арайра гьатнавай винидихъ къалурнавай хьтин чIуру адетар тергна канда.

Гьайиф ахьтин девирар алатиз
Хци вичин бубадиз къе
«Пахан» лугьуз эверзава,
Халудизни, къвеч лугьуз хъел,
«Дяхан» лугьуз эзберзава.

Жуван шиирдин цIарар зи рикIел и мукьвара Дербентдин са кафеда авай гьал акурла хтана. Агьвалат ихьтинди тир. Паркунай кIвализ хъфидайла, зун патав гвай кафедиз фена-цихъ къарих хьанвай. Зи фикир маса столдихъ ацукьнавай кьуд гададини куьруь шалвар алай са руша желбна. Жегьилри илигна, рушани галаз, чехир хъвазвай. Абуру ван алаз хъуьрез, чиркин гафарни ийизвай. ЭрчIи гъилин са тупIал куьлегар элкъуьрзавай рушаз гадайрикай сада: «Гзаф хъвамир, вун рулдихъ гала»,- лагьана. «Ничего, если что, пахан новую купит»,- жаваб гана «кайфара» авай «ханумди» ва хъун давамарна.
Маса гъилера зун ихьтин са дуьшуьшдин шагьидни хьана. Мектебдай хъфизвай кьве гадади чпиз тарс гузвай муаллимдикай рахаз, адаз экъуьгъзавай. Девирар, Девирар! И гьал акур зи рикIел жува хуьруьн мектебда кIелай чIавар хтана. Гьихьтин гьуьрмет авай аялрин, абурун диде-бубайрин патай муаллимриз! Гьатта яргъалайни, мектебдилай къерехдани муаллим акурла, чна кьилелай хтIундай. Мукьвал алаз хьайитIа, икрамни авуна, адаз салам гудай. Гьайиф, хатур-гьуьрмет авай девирар алатиз!

Жедай хъсанвал-жувандаз

Зун Москвада авай. Дустуни зенг авуна, меркездин шиш-кабабрин тIям чириз заз вичин дачадиз теклифна. Фидай рекье базардай кани-таканни къачудайвал хьана. Базардин кьиле, сифте жергеда, дезгедал ярни-къиб какахьнавай ири шефтелар алай.
Дустуни: «Куь шефтелар тIям галайбур яни?»- хабар кьуна, кьве кило алцумун тIалабна.
Терездал эцигдайла, алверзавай дишегьлиди, гъиле пад ктIанвай емиш кьуна, патав гвай итимдивай михьи лезги чIалал хабар кьазва:
-Имни эцигдани терезда?
Итимдай гаф акъатдалди за жаваб гана:
-Эцига, эцига, чан руш, жедай хъсанвал жувандаз ая!
Ифенвай ракьунихъ гъил галукьай хьиз, руш садлагьана кхунна, гъиле авай чIур хьанвай шефтел вичин чкадал эхцигна. Чиниз яр хъчена, сивяй гафни акъатнач.
-Адаз куьн жуванди тирди чизвачир кьван,- итимди, хъуьрез-хъуьрез, ктIанвайдан эвезда дуьз емиш эцигна.
-Базар я ман, халудин…

Магьир художникди хьиз…

Вири уьмуьрда мектебдин муаллим яз кIвалахай чIехи ватанперес, лезги халкьдин шаир Лезги Нямет XX асирдин лезги эдебиятдин экуь векилрикай сад я. Вичел чан аламаз Бакуда адан кьуд ктаб чапдай акъатна: «Дагълара» (1964), «БембецI» (1966), «Зегьметдикай баядар» (1975), «Зи хиялар» (1984). Эхиримжи ктаб акъатайдалай кьулухъ тамам 31 йис арадай фейила, кIелдайбурун гъилера шаирдин «Хкягъай эсерар» гьатнава. Къейд ийин хьи, ктаб кьве паюникай ибарат я. Амма чапдай гьелелиг анжах 1-пай акъатнава. Ам туькIуьрайди ва сифте гаф кхьейди филологиядин илимрин кандидат, бажарагъ авай шаир Азиз Мирзебегов я. Редактордин везифаяр «Алам» журналдин кьилин редактор Камран Аламвиди тамамарнава. Гаф кватай чкадал лагьана канда, Лезги Няметан нубатдин ктабни «Аламдин улубар» лишандик кваз акъатнава.
«Хкягъай эсерар» ктаб «Зи кIвализ ша!» шиирдилай гатIунзава. И эсердихъ галаз мукьувай таниш хьайила, кIелзавайдаз Лезги Няметан дуьня гьихьтинди, ам вуж кас ятIа, адахъ гьихьтин мурадар аватIа, адан дережаяр гьихьтинбур ятIа малум жезва:

…Дидедин чIал хуьн паталди
Тахай чIалал гана тарсар,
Хайи элдиз такIан хьайи
Инсан акваз кIанзаватIа,
Зи кIвализ ша!

ТIвар кьакьан, вич аскIан хьайи
Девран акваз кIанзаватIа,
Зи кIвализ ша!..

…Эй жаванар!
Гьатна кIеве,
РикI гьамиша кIубан хьайи
Инсан акваз кIанзаватIа,
Зи кIвализ ша!

Лагьана канда, Лезги Няметан цIийи ктабда гьатнавай хейлин эсерра литератур чIала авачир гафарни гьалтзава. КIелзавайдаз абур нугъатдин гафар яни, тахьайтIа шаирди вичи арадал гъанвайбур яни чир жезвач. Мисал яз: сарван, цIуру, скьал, раст, цир, цурцун, эркиван, яймиш, гурва ва масабур. Хъсан жедай эгер ктабда абурун мана гьихьтинди ятIа, гьинай атанатIа къалурнайтIа. Гьа са вахтунда адан эсеррай лезги гафарганра аваз, амма кхьинра саки гьалт хъийин тийизмай гафарни жагъизва: бафта, парс ва масабур. Мадни, ктабда орфографиядинни пунктуациядин бязи гъалатIризни рехъ ганва. Амма и ва маса куьлуь-шуьлуьйри, санлай къачурла, ктабдин манадиз таъсирнавач.

Гьазурайди гиливи Джамалдинан хва Руслан я.