Февралдин вацра чи халкьдин рикI алай зарийрикай сад тир Зерифе Кьасумовадин дидедиз хьунин 60-йис тамам хьанва. Хъсан зари, къени инсан, Забит Ризванован ва Лезги Няметан “РикIин гаф” литератур кIватIалдин мектебдилай жегьил “Марвардалди” яргъи литературадин рехъ атIанвай и зари 1956-йисуз СтIур Далагьан, Байрам Салимован, Келентер Келентерлидин, Алимурад Шагьдагъвидин хайи хуьре — СтIура дуьнедиз атанва. Лезги Няметан мектеб акур и зари адан рехъ давамарзавайбурукай я. “Алам” журналдин редакциядин коллективдин ва “Марварвийрин” патай заридиз и юбилей мубаракзава ва уьмуьрдин и залан рекье ЧIехи Гъуцаривай чандин сагъвал, рикIин шадвал ва регьятвал тIалабзава!
Сал кукIварда
Вахт ракъуриз, нагьахъдаказ чалухиз,
Хуьдач гьуьле батмиш жерди самари.
Саламат яз хуьдач ви кьил, кукIварда,
Игьтиятсуз вегьизавай камари.
ЦIув къугъвамир, и крар туш къулайбур,
Чидач тахсир алачирбур, алайбур.
Пара жеда алугдайбур, кудайбур,
Эгер ялав кьунаватIа тамари.
Винизди я органирин къене кьил?
Эквда пуд къуз, фидайди туш кьиляй-кьил,
Ийиз фурсар, кьун тавурай вине кьил,
Чеб ракъинив гекъигзвай шамари.
Пара ава затIар винел кIацI алай,
Аватай къаб пурцу жеда кIацIалай.
Дуьз чкайрай авахьзавай вацIалай,
Пара ванда хваларини кIамари.
Чахчахъд гъиляй ви чхрадал гъал жедач,
Гафархъандив икъван ван, гаф-чIал жедач,
Азадбурув пара гьарай, къал жедач,
«Сал кукIварда хак акъатай ламари».
РикIин суза
Ви кьил вахтсуз лацувилиз муг жеда,
ТIиш твамир на кьил такъатдай крара.
Ламран палан юзурармир, руг жеда,
Кьал ацатмир тIал авачир сарара.
Майдан буш я къалханринни, турарин,
Ванер хуш я мел-мехъерин, суварин.
Вуж тик къвазда зи уьмуьрдин гурарин,
Марфадик квай, китIанавай кIарара?
И девирдин дамар завай кьаз хьанач,
Цуькведин пеш, я таран хел хаз хьанач.
Хъуьруьнарин, хвешерин сел тваз хьанач,
Дертни гъам я гьатайди зи чарара.
Им дуьня я, батIул касдин пад кьадай,
АцIай кьиле лашар, къванер аквадай.
Лагь гьидакай кьукь хьанач и дуьнядай,
А дуьнядиз ахъа хьанвай варара?!…
Къуьлуьн харман тIун хьанава чIагъариз,
Вичин ванцел вич ашукь яз – гьарайиз.
НикIер, багълар кун хьанава чIагъариз,
Ахцукьзамач билбилар зи тарара.
Зи тарарал хирер ала, ичер ваъ,
Я нар, я жум, я цуьк-кIурукI, пешер ваъ.
КIева япар, куь рикI алай хвешер ваъ,
РикIин суза гьатнава зи цIарара.
Зи шагьмат
РикIиз кани патахъ элкъвез гарар хьиз,
Азадбур я зи манияр, баядар.
Зи шиирдин цIарар текъвез чилиниз,
Пагь атIана амукьнава сайядар.
Регъуьда кьил агъузда «эхь» жаваб яз,
Гьарфар чир хьун гьисабзавай савад яз.
Заз амукьда са азиз тир мурад яз,
Гилани гъил агакь тавур мурадар.
Бахт садавай къахчуз садаз гузава,
Сад сажунал хъухъвазава, сузава.
Сад гишила вич кабаб жез кузава,
Сада кациз гадарда шиш-кабабар.
Са аялдин шел атIуда ниниди,
Цуьквер шурда са билбилдин маниди.
Сада вичин муьгьуьббатдихъ каниди,
ЧIалахъариз ийида дад-бидадар.
Пайдах, кьил мус вине жеда гьахъунин,
Мус хъуьтуьл жед рикI гьулдандин, ракьунин?
Чи патахъ мус элкъведа чин ракъинин,
Мус цIрада и муркIадин къаябар?
Баянариз тежез акур аламат,
Вич мат ама шагь амачир зи шагьмат.
Фекьи-фахра амукьнава хьана мат,
Ахъай тежез и тIилсимар, запабар.
Амукьрай
Ракъар, гатар вири ваз хьуй,
ХъуьтIер, къаяр заз амукьрай.
Рагъул ятар вири заз хьуй,
Кевсерд хвалар ваз амукьрай.
Жигъир атIуз жув физ кIвенкIве,
Вучар ганач за ви рекье?
Ахкъудмир къе на зи рикIе,
АкIурнавай цаз, амукьрай.
Хкьаз цIару симиник на,
Дагъ эцигна зи вилик на.
ЦIай кутамир самуник на,
Батмишдайла кьаз амукьрай.
Жазан я зун жув-жувакай,
ЧIулавбур хкатиз фуакай.
Икрагь хьана чIулавакай,
Са тIимил кьван лаз амукьрай.
Кьве рикIин гаф-чIал ийидай,
Чинал накъвад хвал ийидай.
Дерт храдай гъал ийидай,
Хушракан ваъ, кIаз амукьрай.
Вучда дадсуз бегьердикай,
Экв тагудай сегьердикай?
Муьгьуьббатдин зегьердикай,
Са стIал заз хъваз амукьрай.
ЧIалахъ жедач
Хуш ятIа ваз чIулав, яргъи кифер хьиз,
Гьевесдалди ви гардандал аруш жен.
Чуьнгуьр ядай хьиз тупIариз килигиз,
Йисин гъал жен, ви гамуниз каруш жен.
Мана чирин гъетрен, вацран хатIарин,
Чар акъайин чилин дерин къатарин.
Ша чнани ашкъидикай гафарин,
Зун ви рикIиз я дакан жен, я хуш жен.
Шумуд касди ви жамалдал кьуна кьин,
Ви акьулдал, ви камалдал кьуна кьин.
Ви гъилева амукьин, я кьиникьин,
Ви уьмуьрда заз чка жен, я буш жен.
Лугьуз жедач ви гуьзелвал такурдаз,
Дуьзвиликай вуч лугьун за какурдаз?
Ви ван текъвез, са юкъуз вун такуназ,
Мумкин я зун дердинилай нахуш жен.
РикI гьамиша вун акунин гьевесда,
Кьаз жедатIа ви гъил эхир нефесда?
Арзуман я, амукьна са къефесда,
Вун аквадай, маниярдай са къуш жен.
Аквазва заз ктабар ви гъилерал,
Ацукьнавай билбилар хьиз гуьлерал.
Каинатда – цаварал, я чилерал,
ЧIалахъ жедач, ваз ухшар мад са руш жен.
Дерт алцумдай мизанар
Безек гана азардизни за зардал,
ТIалдин гъиляй чан хьайтIани жазданар.
Дердер, гъамар акъуддай за базардал,
Авай тиртIа дерт алцумдай мизанар.
Вилин накъвар- багьа затIар алцумдай,
Сан къалурдай гуж агакьдач къапандин.
Рехъ квадарда, эхкъечI жедач къумлухрай,
Эхир жеда сарбан кьейи карвандин.
И кьадардиз, и кьисметдиз вуч лугьун,
Як такурдаз къалурзавай тухулар.
Къван гуналди, пешер, хилер хуналди,
Кьурадай туш зи тарарин дувулар.
Шиш дагъларин синералла зи гелер,
Дагъаррани квадарнавай сандалар.
Къадагъайри кутIунайтIан зи гъилер,
Зи фикирриз ягъаз хьанач къандалар.
Безек гана азардизни за зардал,
ТIалдин гъиляй чан хьантIани жазанар.
Дердер, гъамар акъуддай за базардал,
Авай тиртIа дерт алцумдай мизанар.
Чун цIаярин уьлкведай я
Хьран къене кудайди туш чи фирчин,
Чун цIаярин уьлкведай я, цIаярин!
Къайибуруз ахъайдач рак, гудач чин,
Чун цIаярин уьлкведай я, цIаярин!
ЦIай авачир халкьдин къула цIай кудай,
Яр-дустуниз чимивилин пай гудай,
Душманириз регьим тийиз цIай гудай,
Чун цIаярин уьлкведай я, цIаярин!
Гьил агъада авай элдин гъил кьадай,
Чи накьварал яргъи авур гъил хадай,
Хаин касдин рикI атIудай, кьил хадай,
Чун цIаярин уьлкведай я, цIаярин!
Агьузарар, вилин накъвар пай гъимир,
Хуш манияр, авазар гъваш, вай гъимир,
Чун саврухар даканбур я, къай гъимир,
Чун цIаярин уьлкведай я, цIаярин!
Ни лугьуда?
Гьалар хъсан аквазвач заз гьавадин,
Вун чиниз ша, куь патара къай жеда.
Вилер кун я чIуру хесет гумадин,
Чи гьуьрметар вири са къуз зай жеда.
Виш йис я лам, лам яз, ийиз чалухар,
Кьуьлуьк кутаз винел алай алухар.
Дидейрилай вилик фида къудухар,
БалкIанирин гуьгъуьнани тай жеда.
Авачирдаз веревирдар, кьатIунар,
Жеда кьиле акьадай къван катунар.
Ухшарбур я лугьуз са кIус акунар,
Ни лугьуда лам балкIандиз тай жеда?
Кутаз гьисаб авачир кьван нуькьсанар,
Акатайда туькIуьрзава дастанар.
Къе цIегьерин уьруьш ятIа бустанар,
КIватIхъийирди на бегъер ваъ, вай жеда.
Муьгьуьббатдин цIай рикIера куз жеда,
Йисирди-югъди атIудачир цуз жеда.
Хвешивилер, пашманвилер гуз жеда,
Ни лугьуда, ашкъидикай пай жеда?!…
Зи булахар
ЦIийи шиир кхьихь лагьай стхаяр,
ЦIурудавай квез гуз жедач цIийибур.
ЦIийибуру туькIуьрзава суфраяр
Гьабурув гва цIийи курни, цIийи тIур.
Ракьунин кьил заландаказ галтадиз,
Ракь гатаз я чидайди зи кIутадиз.
Заз чан гайи, илгьам гайи Худадиз,
Зун дахай я, цIийибурни хайибур.
Фикир тагуз и дуьнядин крариз,
Лашар вегьиз емиш алай тарариз,
Алакьзава гъамарилай камариз,
Валлагь абур гайибур я, гайибур.
Зи гафари шуьше рикIел цвал тада,
Зи тупIари дуьз йепинал тIвал тада.
Куьн агатмир, кьиле, сара тIал твада,
Зи булахар къайибур я, къайибур.
Лацудаз гьич стха жедай туш чIулав.
Гекъигармир куьне и кьвед сад-садав.
Ядни цIай я, аскIан чилни кьакьан цав,
Югъни йиф я — гайибурни кайибур.
Кайи рикIер, рикI вугумир куьне зав,
Зи булахар къайибур я, къайибур.
Вегьемир на пакадал
Къушраз акур тваруникай тум хьанач,
Зегьмет чIугна вегьейтIани накьвадал.
Пака лагьай миргихъ къени тум хьанач,
Къенин крар вегьимир на пакадал.
Куьтягь жедач гьахъ-нагьахъдин адават,
Вич гьахъариз изва галукь, гъазават.
БарбатI хьана чкIида кIвал-дарамат,
ЭцигнатIа йитимд вилин накъвадал.
Рагъ акьуна кьве къуз хьайвал чиричар,
Марф къвадалди харада тур кирпичар.
Къуьруь мийир жуван хци уьлгуьчар,
ГьакI алтадиз йис алачир какадал.
ЦIарцIарар гуз алукIнавай чухади,
Вил алцуриз зарзарар квай яхади,
Яргъалайни чир жеда ваз хахади,
АтIлас, дере, хара жеда хахадал.
Какур гъилив квадачир кьил чухвадай,
Меци гелкIиз и пад, а пад ягъадай.
Вичин чка чин тийирди рахадай,
Вахт атайла ацукьара чкадал.
Фад неъ, якIу къачурвал я пака ни,
Къайи мука чандал къведач какани.
Кар чимиз яхъ, пакани кьий, ахпани,
Къайи къулал звал къведай туш хапIадал.
Чир жезамач
Симиналди хуцанавай сиверин,
Пад хкудда жибиндини хъултухди.
Тере элкъвезва дуьнядин чарх. Шиверин
Везифаяр къахчунава къудухди.
Икьван гуьзел дуьняди чун алцурда,
Югъ-хвешерив, йиф-дердерив ацIурда.
Муьгьуьббатдин цIу чи рикIер къарсурда,
Элуьхъардач и цIай залум саврухди.
Хазинаяр якьад чилин къатунай,
КIвал ацIудай экв аватди рапунай.
Цуру хьана, каф къарагъна къапунай
Акъатиз физ-чил ацIурда къатухди.
Авайданди: кая, кьея, авач я,
Авайди са руфун, кьве гъил, кьве кIвач я.
Ван къвезвайди гьамиша бес хьанач я,
Милйончидиз жедач кепек артухди.
Сад-аш ава, кьвед-шиш-кабаб, пуд-къафун,
Гьикьван тIуьртIан ацIудач вун, я руфун.
Гзаф усал адет хьанва «це» лугьун,
Чир жезамач я гишинди, я тухди.
Чубарукди вуч хъурай?
Са уьмуьрда вири жедач стфуниз,
Гафар, крар гзаф ава татугай.
Чилин винел алай гьар са жанлудиз
Пай хкатда заха, хаха гатукай.
Буржуниз вач, мублагь туштIа ци гIафар,
Яд гьазура, уьицIуь ятIа ви афар.
Ваз гьамиша хийир жеда, зи гафар,
Япуган хьиз куьрсарайтIа япукай.
Ваз ван хьанва луькIуьн тийин саваб я,
Кисун четин суалризни жаваб я.
Иесидив яхкьадайди кIараб я,
Кабабчидин гъиле гьатай якIукай.
Шел-хвал авай кьве хилени гьабедин,
Стха кьена рикI хер хьайи дидедин.
Ивид тарих рикIел къвезва дяведин,
ЦIай хкатдай ракь гатадай чатукай.
Ваясузар чи накьварай куьч хьурай,
Тарашчияр, чапхунчияр пуч хьурай.
Бала кьейи чубарукди вуч хъурай,
Къе кукупIдиз кун хьанавай мукукай?!