Сад илимдин, садни женгинин. 

Жуван рушани, хтулри уьмуьрзавай Воронеждив агакьунни «гьич тахьайтIа, са гьафте ял ягъа­да, я компютердихъ ацукьдач, я газет, журнал, ктаб кIелдач, яни къелем гъиле кьадач» – лагьана гаф ганатIани, кьве йикъалай зи кьарай атIана: 

– Я чан руш, и куь шегьерда гьикьван лезгияр жеди, абур кIватI жезвай са чка авачни?…
– Чи кIвале авайбур вири лезгияр тушни, я чан дах, жуван вилериз са динжвал це, аяларни галаз шегьерда-базарра, туьквенра… экъведа чун, Урусатдин зулун чуьл-там къалурда за квез…
Чи ихтилатрин ван хьайи езне тадиз зи куьмекдиз агакьна:
– Пара авайди я, малим, ина чун кьве агъзуралай тIимил туш, гьеле областда виче лугьузвач за. Чахъ ина эцигунардайбур, фермерар, таксистар, духтурар, спортсменар, бизнесменар, гьеле… генераларни кваз ава.
Воронежда лезги генералдихъ галаз таниш хьун журналист патал цавай аватай хьтин кар тушни мегер? «Халуд кIвализ финни хьурай, тай вердишрунни» -фикирдалди «кIелдач, кхьидач» лагьана жува-жуваз гайи гафни чIурна, къелемни блокнот гъиликна мад цIийи са акунриз тади къачуна за…
Адал, вичин генералдин форма алачиртIани, шах къаматдилай, куьруь, конкрет суал-жавабрилай, ацукьун-къарагъунилай дяведин къуллугъчи тирди кьатIун акьванни четин тушир.
– Фарид Балалиев, – лагьана гъил вугана ада,– Къусарда вуч хабарар ава?
Ахпа зи жавабни тахьанмаз:
– Гатариз зун ана авай чи эмедин кIвале мугьман жедай. Зи аялвилин лап хъсан йикъар фейиди я а иер шегьерда. Гуьзел макан тир. Гилани гьакI амани?
– Ваъ, юлдаш генерал, чи КцIар шегьер квез чир хъижедай гьалда амач, -лагьана за- ам мадни, авайдалайни иер хьанва, ана зурба олимпиядин меркез, хъуьтIуьнни гатун спортдинни ял ягъадай комплекс, цIудралди маса чIехи дараматар эцигнава, паркар кутунва…
–Анжах кьилди закай кхьинал зун рази туш, ина чахъ мадни машгьур ксар ава, – лагьана Фарид Балалиева, –Гила чун абурукай садаз-чи тIвар-ван авай илимрин доктор, профессор Ислам Амрагьоваз мугьман жеда. За квез и кьилемаз лугьун, ам вилин экуьникай магьрумди я. Са шумуд йис вилик Москвада операци авурдилай кьулухъ адан вилерин нур квахьнава…
Воронеждин автотранспортдин институтдин ракIарилай ректордин кабинетдал кьван алай вири энгелрилай регьятдиз алатна чун. Абуруз-къаравулриз, секретаршайриз, куьмекчийриз генерал Фарид Балалиев хъсан чизвай.
Профессорди чун хушдаказ кьабулна. Ам чахъ галаз акI гуьруьш хьана хьи, за адан вилериз таквазвайдини кьатIанач. Вичин кабинетдин гьар са кам, гьар са предмет адаз хъсан таниш тир…
Ам Бакуда-ХХ асирдин сифте кьилера иниз атанвай ахцегьвидин хизанда дидедиз хьанва. Аялвал, жегьилвал Бакуда акъатай Ислам Гьажидин хци меркездин политехник институт куьтягьнава.
Чна кеспияр дегишарнавайди хьиз профессорди зун яргъалди суалрив имтигьандиз чIугуна. КцIарикай, Бакудикай, Кьулан вацIалай элячIунин регьят-четинвилерикай… жузунарна, ахпани куьруьдаказ вичикай рахана:
– Зи студентвилин дустарикай сад Гьасан Гьасанов я. Аслутушир Азербайжандин сад лагьай премер-министр, гуьгъуьнай къецепатан крарин министр. Чна адахъ галаз мукьвал-мукьвал алакъаяр хуьзвай. Гила Полшада посол-илчи я жеди. Яшар, уьмуьрар физва, захъни, адахъни мажалар амач…
Сифте тайинатдалди фейи Магьачкъалада кIва­лахай жегьил пешекар гуьгъуьнай Воронеждиз куьч хьана. А йикъалай 40 йис алатнава. Гила ам, и шегьердин тIвар-ван авай, вилик-кьилик галай, виридаз сейли инсанрикай сад я. Ислам Амрагьовахъ кьве хва ава: Гьажи ва Надир. Гьажи малим илимрин кандидат, профессор, Надир девлетдин къуллугъчи я.
Бине Ислам Гьажиевич Амрагьова кутур Воронеждин автотранспортдин институт и областдин кьакьан образованиедин кьилди тир сифте маканрикай я. Ина 100-лай виниз малимди 1200 студентдиз дуьнядин гьар са пипIе виже къвезвай автотранспортдин кеспийрикай чирвилер гузва.
-Бакудихъ зи вил гала,-лугьузва профессорди,- Заз чидай Баку дуствилин, стхавилин шегьер, културадин меркез тир. Чир-хчирривай хабарар кьазва за, ам мадни чIехи, иер хьанва лугьузва.
Сад лагьана ихтилатдин кIуф элкъуьрзава профессорди:
— Куьне ана чи чIалалди ктабар, журналарни акъудзава лугьузвани? Им пара хъсан кар я… «Алам». Бес и гафунин мана вуч я?
-Дегь чIавара исятдин Яламадин кьилив, Муьшкуьрда, Каспидин къерехда и тIвар алаз чIехи шегьер хьанва. Гьа тIвар гила журналдал эхцигнава.
Нубат, агъсакъалдин вилик муьтIуьгъ аскер хьиз акъвазнавай генерал Фарид Балалиевал атайла, адани вичин уьмуьрдин рекьикай ихтилат кудна.
Пунар къадим лезги макан Ахцегьихъ галкIанвай Фарид Юсуфан хва Каспийскда чIехи хьанва. Ада, вичин аялвилин мурад кьилиз акъудна женгчивилин, Ватан хуьнин кеспи хкягъна.
Гзаф кавказвийриз ракIарар агал тир Москвадин Командадин Мектеб куьтягьна лейтенант хьиз къуллугъдал акъвазай Фарид Балалиева гуьгъуьнай Фрунзедин тIварунихъ галай Дяведин Академия, Яракь Къуватрин Генштабдин Академия тафаватдив акьалтIарна, генерал-майор тIвар къачуна. Ам взводдин командирвилелай батал­йондин, полкунин, дивизиядин командирвилел кьван хкаж хьана.
Сибирдин ВО-дин мотострелокдин бригададин комбригвиляй ам, 20 лагьай армиядин командандин мавинвилиз гъана. Кьегьал генералди са йисаз мукьва командандин везифаяр кьиле тух­вана.
Воронеж шегьерда 2 агъзур женгчиди, 40 агъзур шегьервиди иштирак авур 2009-йисан 9-Май Гъалибвилин Сувариз талукь парад кьабулунни лезги генералдин кьисметдиз аватна.
Погонрал алай гъетер штабда, столдихъ ацукьна ваъ, чуьлдин четин шартIара къуллугъу­налди чIехи авур, халис женгинин генерал, шумудни са ягъ-ягъуна иштирак авур Фарид Балалиевани динжвилин уьмуьр кьилиз акъудун патал вичин эхиримжи кIвалахдин чка тир и шегьер хкягънава. Вични бекар акъвазнавач. Ада Воронежда женгинин ветеранрин ассосиациядиз регьбервалзава, чи ватанэгьлийрин мярекатра мукьувай иштиракзава, жегьилриз чпин рехъ, пеше хкягъунин карда несигьатар гузва, вичелай алакьдай куьмекарни къалурзава.
Уьмуьрдин юлдаш Сурая ханумдихъ галаз кьве руш кIвачел акъудай абур чIехи буба ва баде я. ЧIехи руш Имината вичин хизанни галаз Новосибирскда, гъвечIи руш Наиради Парижда уьмуьр­зава.
Аялвал, жегьилвал Каспийскда фейи, уьмуьрдин саки чIехи са паюна яракьарин къуватрин жергеда, урусрин арада хьайи генерал, патан са гафнии галачиз кьеж, мезе галай хайи нугъатдив рахазвай.
И кар адан итимвилин, интеллигентвилин хьиз санал, хайи чIалаз авай канивилин, вафалувилин субут тир…
-Ахцегь цавун, ракъинин кIаник галай ачух музей, къимет авачир са инжи я.-ихтилат давамарна ада- ЦIи виликра и хуьруьн сад лагьай генералдиз хьиз аниз илифун теклифнай заз. Хуьруьн кьилихъ зи вилик акъатна, жувавай кьабулиз тежедай кьван хатурарнатIани, «почетдин ахьцегьвивилиз» кьабулнатIани, зун анай рикI секин тушиз хтана. Чахъ икьван тIвар-ван акъуднавай карчи инсанар, бизнесменар, чпин ери-бине и хуьр тир зурба ксар аватIани, абурувай Ахцегь гилани мугьман кьабулдай са макандиз элкъуьриз хьанвач. Гьеле за гьукуматди чара ийизвай та­кьа­тар гьикI, гьиниз харжзава лагьана хабар кьазвач. Иллагь хьи, Валентин Эмирован тIварунихъ галай парк. Валентин вич зи халуйрикай тир… Чи муькуь патан фамилия Амиров я… Анжах килига, гьар са лезги хуьре чкадин чIехидан, адан рухвайрин, езнейрин гьикьванвай дараматар, виллаяр аватIа?…
Им гьарай тир. Шарвилидин асул са штулдин вичин ватанэгьлийрихъ элкъуьрнавай, абур ахварай авудиз канзавай гьарай.
ЯхцIур йисуз яракьдин къуватрин жергейра Ватандиз намусдалди къуллугъ авур лезги генералди къенин юкъузни къерехдавай инсанрилай тафаватлу тушир, сая са уьмуьр гьалзава. Гьалал хьурай вичиз!
Гьа икI, мад са сефер кьилиз акъатна зи. Гъурбатдиз хьиз фейи Воронеждай, жуван багърийрин кьиливай хьиз, рикIе хуш гьиссер аваз, мад садра «гъвечIи миллет», «тIимил халкь» гьисабзавай чахъ виринра жуван чIал, ацукь-къарагъун, адетар хуьзвай, Ватандик рикI кузвай кьегьал рухваярни рушар, чIехи алакьунрин хъсан пешекарар авайдан шагьид яз элкъвена зун.
Шикилра: илимрин доктор, профессор Ислам Амрагьов ва генерал-майор Фарид Балалиев; 20 лагьай армиядин командандин мавин Фарид Балалиева Воронеж шегьерда 2 агъзур женгчиди, 40 агъзур шегьервиди иштиракзавай 9-Май Гъалибвилин Сувариз талукь парад кьабулзава.

Видади СЕВЗИХАНОВ,
Лайихлу журналист,
КцIар-Воронеж-КцIар