Зи уьмуьрда хьайи хъсан дегишвилерикай, вакъиайрикай, зи кхьинрикай суьгьбетдайла кIанз — дакIанз Махачкъаладиз атана Дагъустандин радиода кIвалахал акъвазай вахт рикIел хкуниз мажбур жеда зун. Вучиз лагьайтIа, захъ хьайи рикIел алумукьдай хьтин хъсан  дегишвилер зун радиодиз атайдилай кьулухъ  хьайиди я. Къе за куьн вичихъ галаз танишардай, Дагъустандин халкьдин артист, композитор  Омар  Аюбовни зун иниз  атайла  заз  акуна, чир хьайи кас я. Гьар са кас гьиниз фейитIани вичин рикI алай са музыкадин алат ва маса са затI  акурла, адан ван хьайила  акъвазна килигиз, яб акализ алахъда. Зуни сифте яз Махачкъалада Дагъустандин радиодин бинадиз  гьахьайла тардин ван хьана  акъвазнай. Зи вилик кваз гурарай  хкаж жезвай,  зи цIийи дуст, шаир  Шагьэмир Мурадова -«ГьикI хьана, Асеф, кам акадарзава хьи, лагьайла, зун ахварай аватай хьиз хьанай:

-Валлагь муалим, тардин сес ван хьайила серсер хьанай зун. Заз тар гзаф кIандай алат я.
-Адакай заз хабар ава, дуст кас, исятда чун гьа тар ягъазвай устIарар авай оркестрдиз фида, — лагьана Шагьэмир муаллимди   гурарай акьахун давамарнай.
Иниз атай  шаир Шагьэмир Мурадов  акурла артистрикай са шумуд кас адан патав  агатна  хабарар кьаз, рахаз эгечIна. Шагьэмира вичин тегьерда са гъвечIи «уьгьу-уьгьуь» авуна : -Гила дустар, Кьулан вацIун а патай атанвай са мугьмандихъ, яни Асеф Мегьмананхъ глаз танишарда за куьн. — лагьана закай рахаз эгечIна. Абурун арадавай са  жегил касди:

-Зун Агъа Лакаррин хуьряй я, — лагьана  гъил гана  зав. Гьа и кас къе за вичикай и цIарар кхьизвай Аюбов  Омар тир кьван.

-Зун ЭчIехуьряй я. Зани пакадлай ина кIвалахдайвал я, -жаваб ганай за. Гила Омар  заз мукьва хьанвай.

Гьа иналди чун  таниш хьана. И йикъалай  чна   кьведа  саки къанни цIипуд йисуз  санал, са идарада кIвалахна. Зун редактор, ам оркестрда тар ядайди.

Агъа Лакаррин хуьряй тир шаир, таржумачи Мирзебегов Азиза 2009 лагаьй йисуз чапнавай вичин «Руьгьдин синер» тIвар алай улубда авай  кьегьал  лакарвийрин жергеда Омараз хъсан чка гана, адан туькIуьрунрикай кхьенва.  Ада Омара тракториствилени кIвалахайди  къейднава. Белке вичелай гзаф йисар гъвечIи Азиз муалимдиз Омара  гьа тракторда вичин тарни гваз хьайиди лагьанач жеди. Амма, Омара чи паласайра, талайра цанар цадайла  тракторда тардизни чка  хьайиди заз чида. Омара вичин кьилел атай кьван дуьшуьшрикай, вичиз акур кьван азиятрикай заз гзаф суьгьбетар авурди я. Амма суьгьбетар гьавайи хьайиди тушир. Зани адаз, гьадлайни пара, жуван уьмуьрдикай суьгьбетарай тир. АкI хьайила чун сад-садаз буржлу яз амукьзавачир. Агъа лакарвийрикай суьгьбетдайла, рикIел аламаз, I962 лагай йисуз гьа хуьруьнви, машгьур кларнет ягъадай устIар Аятуллагьа ЭчIехуьре зи мехъер ягъайди я, лагьана адаз Аллагьди рагьметрай, -лугьуз кIанзава заз.

Гила чун Омаракай композитордикай, Дагъустандин хаькьдин артистдикай хьиз рахада.

I96О лагьай йисуз за  Дагъустандин радиода редакторвилин кIвалахдик кьил кутурла   музыкадин фондуна, яни фонетекда Омара Шагьэмир Мурадован чIалариз кхьенвай  «Индиядин руш» ва «Гатун пакамахъ» манияр авай. И манияр РСФСР-дин халкьдин артистка Рагьимат Гьажиевади  лугьузвай. Ахпа  Дагъустандиз атайла а манияр Дуьруья Рагьимовадини лагьанай. Абур  радиодин фонетекада гилани амазва. Гила элкъвена  Омар  вичин ватанда, КцIар районда хьайи  вахтунал хквезва зун. Районда амайла ада КцIарин  культурадин кIвалин ансамблдани тар ягъазвай. Ам культурадин кIвалин коллективдик галаз райондин ва гьакI къунши районрин хуьреризни концетар гуз физвай. Гьикьван гьевескар артист хьайитIани адан рикIе  кIелна, халис тарист хьунин къаст  авай. Садра концерт гуз фейила Мегьарамдхуьруьн райондин чIехибуру адаз чпин районда  акъвазна кIвалахун теклифайла  ам  рази хьанай. Амма кIелна  нотадин  савад чирун  рикIелай ракъурзавачир жегьилди. Гьа са вахтунда кIвалахни тавуна  жезвачир.  АкI хьайила Омара са шумуд йисуз Мегьерамдхуьруьн районда кIвалахна, ахпа 1951 йисуз Махачкъаладин музучилищадиз гьахьна, чанда авай сад лагьай мураддив агаъкьна. Гьа чIавузни гилани музыкадин училищра, концерваторияра кIелзавай ксари оркестра, муыкадин мектебра ва  культурадин маса маканра кIвалахин са адетдиз элкъвенавай. Омарани гьеле кIелдай йисарилай оркестррда кIвалахни ийизвай. Зун Омарахъ галаз таниш хьайиди  пудкъад лагьай йис тир лагьанай за. А чIавуз Омар кьве манидин зун лагьайтIа са шумуд манидин автор тир. Гьеле 1959 лагьай йисуз зи рикI алай манидар Дуьруья Рагьимовади Бакудин радиодай зи «Вун я чан диде», «Ахвар», «Лезги руш», «ЧIулав вилер заз жеда» манияр лугьуни захъ  са гъвечIи  дамахни кутунвай вахт тир.

И манияр за зи чIалариз кхьенвайбур тир. Заз лап гзаф кани хьайи маса шаирин чIаларизни  гагь-гагь музыка кхьида за. Вичин чIалариз  за сад лагьай музыка кхьей  шаир Шагьэмир Мурадов я. Кьвед лагьайди, лап чIехи алакьунар, агалкьунар авай, жегьилзамаз рагьметдиз фейи, шаир  Алирза Саидов хьана. Адан  «Яраб зи яр вуж жедатIа», «Эминан гьарай», «Синорина» манийрин чIаларизни музыкаяр за кхьенай. Винидихъ тIварар куьр чIалариз за музыкаяр кхьена хейлин вахт алатайдилай гуьгъуьниз жегьил шаирди  «Фариза» тIвар алаз  винел къал алай манидин чIалар кхьизва.  Адаз и чIалариз  Омара музыка кхьена канзавай. Эвел куьрелди зунни Алирза таниш хьуникай кхьида за, ахпа манидал хкведа. Алирзадихъ галаз зун 1959 лагьай йисуз  Мердеканда санаторияда авайла телефондай таниш хьайиди тир. Ам Бакудиз атайла  тIварцIелди   чидай зун ада  телефондай жагъурна захъ галаз раханай. Алирзани Гьажиев Расим  санал са гьи ятIани жегилрин марекатдиз  атанвайбур тир. Чаз садаз сад аквадай вахт тахьана абур хъфенай. Сифте телефондай таниш хьайи Алирза зун кIвалахал кьабулай юкъуз Махачкъалада авай. «Фариза» манидин тарих за винидихъ къейд авурвал са тIимил кьван къекъуьнар  авайди хьанвай. Махачкъалада авай  са лезги профессордин Фариза тIвар алай рушал кьве жегьил ашукь жезва. Сад жегьил шаир Алирза Саидов, мукуьдини са кьегьал жегьил. Кьвед лагьайдан тIвар заз кьаз кIанзавач (адаз вичин себеб ава) Алай чIавуз абур  кьведни рагьметда ава. Абуруз рагьмет хьурай. Кьведни алакьунар авай жегьилар тир. Эхь, кьве жегилдиз са руш кIан жезва. И рушал ашукь хьанвайбур ва рушан мукьва-кьилияр вири Ахцегь райондай я. Эвел девирар тиртIа жегьилри дуэлдиз эвер гудай тир, абур дуэлриз кьван акъатнач. Алирзади вичин манидин тIвар дегишардайвал хьана. Вучиз лагьайтIа, руш эвел кIан хьайи касдиз кьисмет хьана. АкI хьайила шаирди ФАРИЗАДИН  чкадал ФАТИМА тIвар эхцигна. Гьелбетда, а тIвар дегиш авунихъ зунни уртах хьанвай. Зун музыкадин передачайрин редактор тир. Зазни мехъериз гьазур хьанвай жегьилдин хатур амукьна кIанзавачир. А кьве жегьилдин арада дуствал мадни мягькем хьана кIанзавай. ГьакI хьунни авунай.

Гъуьрчехъандин ял галукьай жейран хьиз,

Вучиз закай катзава вун Фариза?

Гьи пата зун хтайтIани элкъвена,

Къвез зи рикIе гьатзава вун Фариза.

Ина  хьайи са четинвални авач. Фариза хкудна адан чкадал Фатима кхьена. Гьа идалди кьве падни секин хьана. Анжах манидиз Фатима тIвар алай лезги рушарикай са шумуд муьштери акъатна. Фатимайри мани ида заз, ада заз кхьейди я, — лугьуз дамахарзавай.

Омар Аюбова Алирза Саидован чIалариз «Фатима» мани кхьена хейлин йисар алатнаватIани, а мани къени яб акалдайбурун арада машгьур я. Омарахъ галаз сад хьиз а чIавуз жегьил шаир  Алирзадин  чIалариз  рагьметлу Гьасанагъа Мурсалова «Дагъустан», «Наз гумир», Зейнал Гьажиева «Аграном руш»,  «Маяк Саимат» манияр, за «Синьорина» мани  кхьенай.

Гила за квез композитордини шаирди санал манияр кхьинкай куьрелди суьгьбетда.

— Шаирди кхьенвай манидин чIалар композитордиз къалурзава, адаз  чIалар кIан хьайитIа музыка кхьена редакциядиз  агъакьарзава. Редакция  рази  хьайитIа мани худсоветдал эцигзава, худсоветди кьабулайла авторриз гонорар гузва.

-Шаирди манидин текст редакциядиз гъизва,  редакцияди чпиз лазим акур композитордив  текст гана мани кхьиз тазва. И кьвед лагьай вариат заз кандайди тир. Редакцияди вичи  мани кьабулунин къайгъу чIугвазвай. И къайдаяр са къад йис идалай вилик, за кIвадлахзавай девирда авайди тир. Гила худсоветар, гонорар гунар амайди туш. Радиода музыкадиз тамашдай, яб акалдай редакторарни амач. Гьар са мани туькIуьрайди вич композитор я лугьуз  майдандиз  экъечIзава. Мад адахъ яб  акалдай, са меслят къалурдай, ийизвай чIуру чка дуьзар хъия, — лугьудай бенде жагъуриз кIан хьайитIани жагъуриз жезмач.

Играми дустар, чи радиодин халкьдин музыкадин алатрин оркестрда кIвалахзавай музыкантрин саки чIехи пай лезгияр тир. Абрукай Омарахъ галаз санал ацукьна тарар ягъазвай са  шумуд касдин, рагьмет хьайи кьепIирви Бинетов Рамазанан, кьасумхуьруьнви  Мегьамедов Вирзантан, ахцегьви Керимов Кериман, алай ватундани кIвалахзавай филиви  Кеберов Патишагьан, каманча ядай устIар  рагьмет хьайи Нечаев  Апмасан  тIварар кьаз кIанзава заз. Хкетрик квай  хьтин машгьур зуьрнечи, вич ахцегьви рагьмет хьайи Абубакаров Уруж, исятдани оркестрда кIвалахзавай, ял туна ягъадай (нефесдин)  музыкадин алатарни туькIуьрдай чIехи устIар Рустамов Рустам гьа Аюбов Омар хьиз оркестрдин даяхар хьайиди я. Музыкадикай, манийрикай рахадайла за гьамиша абурун тIварар кьада. Зун радиодиз кIвалахал атай 1960 лагьай йисуз  Омар Аюбоваз Дагъустандин лайих артист, 1967 лагьай йисуз лагьайтIа, халкьдин артист лагьай тIварариз лайих хьана. Омара вичел ихьтин чIехи  кьве тIар алайди рикIелай ракъурзавачир. Ада гьа тIварариз лайих авай кIалахни ийизвай.

Гила зунни Саидов Алирза, Гьажикъулиев Буба, Салимов Байрам, Гьажиев Межид, Шихвердиев Мурадхан, Яралиев Якьуб ва маса културадин рекье авай ксар мукьвал-мукьвал аквазвай. Кхьинрикай, кхьизвайбурукай суьгьбетарзавай. Ингье йикъарикай са юкъуз Алирза Саидова  редакциядиз «Бес вучиз» кьил ганвай манидин чIалар гъана. И чIалар Шагьэмир муаллимдиз, редациядин кьилин редктор Гьажикъулиев Бубадиз, Гьажиев Межидаз, заз пара кIени хьана. Чаз и манидин чIаларизни Омара музыка кхьена кIан хьана. ГьикI лугуьр кьван тир, са вахт алатайла, кьегьалди и чIаларизни лап хъсан музыка кхьена гваз атана. Чна  манидихъ яб акалана Омараз аферин лагьанай.

Ингье, «Бес вучиз» манидин сифте бенднихъ галазни за куьн танишарзава.

Лугьуда хьи, шекердилай.

РикIиз кIани яр ширин я.

Гъетерилай, сегьердилай,

Адан гуьрчег тIвар ширин я.

Бес вучиз ви вилери къе,

Зи экуь рикI серинзава?

Ви кIвачерин гелери къе,

Зи дарихвал секинзавач?

Эгер куьне манидин чIаларихъни музыкадихъ санал яб акалнайтIа квез Омаран аламатдикай, яни хъсан кхьинкай хабар жедай. Макьамдини чIалари акьван хъсан кьунва хьи, на лугьуди мехъерна абур сад-садаз некягьнавайди я.

Азиз дустар, квез за дамахарзавай хьиз тахьурай. Редакциядиз атай манийрин чIалар коллективда авайбурукай эвел ни кIелайтIани зав агъакьарзавайди тир. Вучиз лагьайтIа, зи кIвалах музыкадин фонд хъсан эсералди ацIурун тир. Кьвед лагьайди, редакциядиз манийрин чIалар ракъурзавай ксарин гзафбуруз музыкаяр кхьизвай авторар чидачир. Абур чахъ са акьван парани авачир. АкI хьайила гзафбуруз, чпин чIалариз музыкаяр за кхьена канзавай. Рагьмет хьайи шаир Гарагъви Абул Муталибов зи рикI алай шаиррикай сад тир. Армиядай хтана за са йисуз Дербентдин педучилищада кIел хъаувуна кIанзавай. Зун лагьайтIа лезги чIалан чкадал Азербайжан чIал чирдай сектордиз физвай. Идакай  хабар хьайи Абдул муаллимди заз эвер гана «Чан бала, вун жуван дидедин чIал чирзавай сектордиз вач. Азербайжандиз чпин шаирар авайди я. Жув лезги чIалал хъсан кхьиз алахъа», лагьана дуьз рекье хтунай. Вичиз зи бубани хъсан чидайдакай  суьгьбетнай. ГьакI ятIани тIалабун аваз атай «Кьварчагърин дере» манидин  чIаларни за Омарав гана музыка кхьин тIалабнай. Идан кьвед лагьай себебни Омара кагьулвал ийизвай, ада лап явашдиз кIвалахдай. АкI хьайила заз ада мукьвал-мукьвал хъсан манияр кхьена канзавай. Белке и себебрик   ам зи чкадин кас хьунни  квайтIа? Мумкин я гьакIни хьун.

Ваз дакIардай рагъ хъурезва,

РикIяйни чIалар.

На гамунал   экIяйзава,

Уьзуьмдин кулар.

Цуьквер хразвай,

Миграгъжуван, руш.

Вилер ргазвай,

Зи рагъ, жаван руш.

Вучиз вири манийрин чIалар Омарав  вугузвай? -лагьана суал гудай кас хьанайтIа за адаз: Сад лагьайди чахъ музыкаяр кхьизвай авторар тIимил авай, кьвед лагаьйди авайбурни шегьердилай яргъал жезвай тир. Месела, Гьасанагъа Мурсалов Ахцегьа, Фетгьулла Рагьимханов КцIара, Керимхан Бабаевни Халил Халилов Мегарамдхуьурьун районда авай. Махачкъалада авайбур Сейфуллагь Керимов, Зейнал Гьажиевни  Омар Аюбов тир. Композитор Мегьамед Гьуьсейноваз манийрин чIалар герек хьайила ада вичи къайгъу аквадай, за лагьайтIа жуван чIалариз кхьизвйди тир. АкI хьайила зи дуст рагьметхьайи Шихнесир Къафланова  за музыка кхьин патал  зал рекье тур «Миграгъжуван  руш» манидин чIаларни   хордиз мани кхьин патал Омарав ганай. А манидихъ яб акалайла  гам хразвай Миграгъжуван рушан тупIар аквада.

Са сеферда “Лезги газет”диз акъатай зи шииррин арада «Зуьрнедин ван» шиирни гьатнавай:

Яб гуз кIанда кеменчидиз тардизни,

Скрипкадин ванни гуьзел акъатда.

Вуч ятIани зуьрнедин ван хьайила

Абур вири зи рикIелай алатда.

Къуша зуьрнед ван хьайила япариз,

АкI жеда заз зун мехъерик квай хьтин.

Вилерикай карагъда зи межлисар,

Лезги рушар, Зуьгьре гъетрен пай хьтин.

Кьакьан Шагьдагъ аквада заз зуьрнедай,

Самурдин цин сес акъалтда рикIел зи.

Аквада заз балугъчияр, луьткеяр,

Хияларни фида дерин гьуьлел зи.

ГьакI я, дустар, зуьрне гзаф хуш я заз,

Кьакьан Кавказ аквада заз зуьрнедай.

Дагъдин кукIвал зуьрне ягъиз хьайитIа,

Галатдач зун экъечIдайла гуьнедай.

Ингье, садра заз газет гъилеваз зун галай патахъ Омар къвез акуна. Салам-каламдилай гуьгъуьниз:

-Шиирдиз музыка за кхьейтIа жедачни? Вични хордиз.

-Хордиз кхьейтIа жеда, Омар стха. Исятдамаз пара кьван сагърай, лугуьзва за ваз. Гиламаз хъсан мани жедайди  кьатIизва за. Вучиз лагьайтIа, вуна ваз кIан тушир чIалариз музыка кхьин тийидайди заз чида.

Винидихъ чи арада хьайи рахунрилай гуьгъуьниз Омар Аюбова  зи «Зуьрнедин сес» чIалариз, Дагъустандин радиодини телевидиядин хорди лугьузвай мани кхьена. «Зуьрнедин сес» мани Дагъустандин халкьдин артист  Дуьруья Рагьимовадини кьилди лугьузва.

Дагъустандин халкьдин артист Омар Аюбова оркестрдин концертмейстр хьиз  артистрив  гвай  музыкадин вири алатар  куькдик кваз пайгардиз  хуьн паталди вични гьамиша пайгар хьана канзавай. ТахьайтIа оркестрди ЗИЛ дуьз кьаз тежедай зуьрнечиди  хьиз чIуру патахъ ялдай.  Оркестр пайгардик кваз хуьз адалай алакьзавай. Адлайни гъейри ам халкьдин куьгьне авазар хордиз ва оркестрдиз туькIуьр хъийидай хъсан устадни тир. Идаз  мисал яз завай «Чан кьакьан дагълар», «Ширин-ширин», «Куба къенфетар» ва маса  авазарин тIварар кьаз жеда. Омар Аюбова «Куба къенфетар» мани оркестрдизни хордиз туькIуьр хъувуна лентиниз къачур югъ лап хъсандиз   рикIел алама  зи. Махачкъала чидайбурун рикIел хтун патал чи радиокомитет  телевышкадилай сад лагьай Махачкъала галай пата авай, -лугьуз кIанзава заз. Чун кIвалах авачирла   гьа радиодин гьаятда, багъда жедай. Садра гьа багъда ацукьна папрус чIугвазвай чIавуз Омар атана акъатна.

-Асеф стха, тади са кIвалах гьалтнава вал. Лап  тади мажал я, къарандашни са чар гана зи гъиле:  «Чан земляк, са сятдилай хорди лугьузвай халкьдин «Къуба къенфетар» мани лентиниз къачудайвал я. Къе зи хиялдиз  халкьдин чIаларихъ кьуд цIар припев кхтун атанва. Ам икьван фад валай гъейри кхьиз алакьдай гьич маса са касни авайд туш. А  кьуд цIар кхьин тIалабда за вавай”.

-Хьурай земляк. Вуна дуьз кIвалахзава. Манидин аваз рикIел хкваш, куд цIар залай алакьдайвал  кхьида за.

«Дагъдавай марал я вун,

Яр рикIин хиял я вун,

Ашкъидив ацIанавай,

Манидин са чIал я вун.                  

Винидихъ квай кьуд цIар кхтурла, мани яб  акалзайбурузни гзаф хуш хьанай. Манидихъ ахьтин припев кхтур Омаралай зунни гзаф рази хьанай. Амма  гзафбур чна а припев тади  гьалда кхтурди я, лагьайла чIалахъ жезвачир. Куьн хьайитIани чIалахъ хьухь играми “Алам”дин кIелдайбур.

Агъа Лакарви Абусалатан хва, Дагъустандин халкьдин артист Омар Аюбован  авазар инсанрин рикIериз  хуш, яргъи уьмуьр жедайбур тирдал зун чIалахъ я. Гьа вичи лагьайвал, чаз «Паласайрин авазар» тунвай Омар Аюбов  2005-йисуз Махачкъалада рагьметдиз фена. Муьжуьд яшда авайла диде Нуржагаьан кьена хендедадин гъиле гьатай адаз пабни рагьметдиз фейидилай кьулухъ, кьуьзуь кьиляй килигайди, адан вах Бедиржагьанан руш, Таибат хьана. Омараз гзаф азиятар акурди я. Абрукай заз зи маъалада кхьиз кIанзавач. Рагьмет хьурай вичиз.

Асеф МЕГЬМАН,
Композитор, Дагъустандин халкьдин артист