КцIар райондин Ясабрин хуьряй тир Эсмира Багъировади юкьван мектеб Бакуда кIелна. Н. Нариманован тIварунихъ галай медицинадин институт акьалтIарайдалай кьулухъ  вичи хкягьнавай сенятда са кьадар кIвалахнатIани, кхьинриз авай гьевесди ам журналистикадиз гъанай. Шумудни са йисуз мухбир хьизни кIвалахна, газетар тешкилна, абуруз регьбервална. Идахъ галаз санал, са кьадар авторрин улубар чапдиз гьазурна , редакторвални  авуна… Амма Эсмирадин  вичин кхьинрикай и мукьвара  басмадай акъатнавай » Уьмуьр хьтин уьмуьр» тIвар алай  улуб  аквадалди, садазни хабар авачир. 190 чин авай и  улубдик  Э.Багъировадин  шиирар, таржумаяр, кьисаяр  акатнава.

Сад лагьай шиирдилай кьил кутуна, Э. Багъировадин поэзияди вичин тематикадин гегьеншвал ,  везндин иервал, кьетIен рифмаяр, иллаки философвилин веревирдералди кIелзавайди  желбзава. Икьван чIавалди виридаз са хъсан  журналист хьиз чизвай автор, хци къелем, дерин кьатIунар авай са зари хьизни чаз мадни мукьвал жезва. Э. Багъировадин  поэзиядин къагьриман даим уьмуьрда вичин чкадихъ къекъвезвай, руьгьда динжвал авачир, пара чIавара лагьайтIа, вичин къене авай вич хьтин са масадахъ галаз дяве тухузвайди я. «Ам гьам къван я, гьам мум, гьамни къай я, гьам чим, гьам мурк я, гьам ялав, гьам дарман я, гьам зегьер, гьам мичI я, гьамни экв… Ада гагь вичин жакIумар симер хьиз акъаж хьанвай рикI шуьшедихъ галаз гекъигзава, гагь вилер гегьенш ахъайна кьуд пата чIанавал акурла, «Им яни уьмуьр?»- лугьуз суалзава. «Зун» шиирда авторди  инсандин руьгьда   сад-садаз аксивилерин  къаларикай, абуру гъизвай тIаларикай  гаф кудзава. Гьар са цIарцIе  дерин мана-метлеб  авай и эсерда авторди вичиз хас тир   устIарвилелди философар пехил жедай хьтин баянар гузва:

Я — мир и война, я — холод и страсть,

Я — горе и радость, покорность и власть,

Я — наслаждение и боль нестерпимая, —

Я — одержимость и грезы незримые…

(Зун — ислягьвал, дявени къай, кIанивал,

Зун — шадвал, гъам, зун гьам лукI я, гьам 

гьунар,

Зун лезет я, гьамни эхиз тежер тIал,

Зун — гъулгъула, зун чинеба кьатIунар)

(Элкъуьрунар вири зибур я — Б.А.)

Са маса шиирда туькIуьрнавай образдин рикIе суза ава, адаз вичин  зайифвиликай хъел къвезва, гьавиляйни байихар руьгьдай акъудиз алахъзава. И кар цлалай цIуру хьанвай чарар алудунив гекъигуни лагьайтIа, Э. Багъировадин  заривилин талантдикай хабар гузва. Къагьримандиз  дерт- гъамарикай гъуьлягъдиз вичин цIуру хамуникай азад жедай хьиз катиз кIанзава. АлакьдатIа? «МичIивилин эхирда са зайиф экв акуни»  умуд гузва адаз:

Только так отрекшись от престола,

За которой бился много лет,

Лишь такой ценой — без слез без стона,

В сумерках души забрезжит свет…

(Амма мад зун икI акъахдач тахтуниз,

Йисар  фена  ам паталди женгериз,

Ругьдин мичIе экв куькIуьрда  бахтуниз,

Гьа икI  накъвар, сузаярни галачиз…)

Амма и  гьал пара давамзавач! Вучиз лагьайтIа, къагьриман гьар са чIавуз вичи вич кьатIуз алахъзава, вичи вични  кукIварзава ада. Руьгьдин деринвилера «ракъинин нурар хьтин» фагьумар ава эхир! Амма какахьнавай са арада абур ахъайдай куьлегар амач, квахьнава.

Вичин хазина кепекрихъ маса ганватIани, вичин зегьметдив  са масадаз лайих тушир кIеле эцигнаватIани  ам пашман туш! Пашманвал гунагь я лугьуз уьмуьрда цIийи чар ахъаюникай хиялзава, гьавиляйни гьа руьгьдин деринвилера авай шем туьхъуьрнавач:

В глубине своего подсознанья,

Я еще не задула свечу,

Но увы в суете мирозданья

Я не знаю, чего я хочу…

(Зи акьулдин лапни дерин къатара,

Эхь, гьелени  туьхъуьрнавач за чирагъ

Амма гьайиф и девиррин чатара     

Чизвач жуваз, гьинай гуда за суракъ…)         

Чка атайла зариди кьуд патахъ  гъулгъуладин ван кутазва. Ада четинвилин, хаинвилин вилик гардан кIирзавач, акси яз ам кIвачелла, даим дяведава, вич гьахъ тирвиляйни дакIандайбуруз майдан кIелзава:

В час, когда я сгорю без огня, но дотла

без остатка,

Я восстану из пепла.

Не воспарю, не исчезну, не пропаду,

А восстану из пепла.

Пусть земля под моими ногами ненадежна

и шатка,

Я восстану из пепла

Я дышу, это значит — живу, смотрю и иду,

И восстану из пепла!

(ЦIай галачиз кайи чIавуз, хьана цIил-цIил,

Руьхъведикай  хкажда кьил .

Я  лув гудач, я квахьдач зун, амукьда икI,

Руьхъведикай  хкажда кьил,

КIвачин кIаник  умуд квачиз  юзурай чил,

Руьхъведикай хкажда кьил,

Нефес ама, килигзава — хурам я рикI

Руьхъведикай хкажда кьил!)

Э. Багъировадин поэзиядин кьетIенвилерикай садни, девирдин татугайвилериз, инсанрин чIуру хесетриз  зари-философ призмадай килигун я. «Чун рекьизвайди чукIулар, яракьар туш. Чун рекьизвайди чи ихтибарвиликай менфят къачуналди,  агатна «дуствалзавай», ахпани  чаз  махсус тир гьар са затI вичихъ галаз тухуз кIанзавайбур, чин-чинал  сивел каф алаз ваз ялахъвализ, кьулухъай эгъвезвай тапархъанар, хаинар я» -лугьузва зариди…

Эгь, и дуьняда гьикьванни чIанавилер ава! Дустини  дуст виждандин азабни чIугун тавуна маса гузва, стхади стха, ваха вах негьзава мал-девлет паталди, къуллугъраллайбуру девлетдин пул тIуьна етим — есиррин къайгъу «чIугвазава»… Зариди инсанар дуьзвилиз, хъсанвилериз  гьарда вич  вичин вилик жаваб гуниз эверзава, ажал «лап салам хьиз атун»,  муькуь дуьнядиз фидайла, хийир-шийирдин мизан-терез рикIел гъизва:

Как много в могилу мы берем с собой?                   

Хоть монетку дано ли перенести в мир иной?     

(Чна суруз вуч тухуда чидани ваз?

Физ жедани кепек кьванни гваз а патаз?)

Уьмуьрдикай фагьумдайла  арадал къвезвай суалриз жаваб жагъурун  четин хьайила, зариди чин тIебиатдихъ элкъуьрзава,  гьуьлуьн къерехдиз, дагълариз физва. Ам паталди гьуьлуьн  кьер   тIем, секинвал  гана гъамар къахчузвай,  умудринни мурадрин макан ятIа, хайи сувар кьве чин алайбур авачир, сафвилин, михьивилин символ я. И кьакьанвиле чIанавилер, чIуру ниятар авайбур  гьикьванни ичIи, гьикьванни  сефил аквазватIа, суваривай къакъатун са акьванни четин я заридиз Гьавиляйни, Э. Багъировадин къагьриманди четинвилерал гьалтайлани, сувар, гьуьл  рикIел хкизва:

Мне казалось, что небо седьмое                

Ни за что не допустит беды.                       

Что и горы со мною, и море —                      

Свежесть ветра и сила воды.    

(Заз акI жедай, ирид лагьай цаварни,

Вилик къвазда дердеринни гъамарин,

Зи патава  вири  гьуьлер, суварни

Къуватар цин, миливилер гарарин…)

Философвилин веревирдер Э. Багъировади  кIанивилин лирикадани давамзава. Муьгьуьббатдиз талукь шиирарни метафорайрин булвал, махсус кIалуб, гьиссерин михьивилелди вили къадайбур я. Эхь, сифте акунрай виридаз чизвай байихар я: чаравал, гьижрандин азабар, санал хьун паталди чIугвазвай женгер..  Амма  Эсмирадин  лирик къагьриман, гьар са чIавуз вичелай яргъал хьанвайдазни  бахтаварвал тIалаб жедай  рикI авай инсан я. Айиб авач, кIанивал амачтIани гьар са азабдизни, теквилизни, руьгьдин ичIивилизни  таб гуда ада:

Как же пусто без тебя в этом городе,           

Пусто всюду, и даже во сне.                            

Знать бы, что на другом конце провода,   

Ты хоть немного грустишь обо мне.     

(Вун авачиз гьикьван буш я и шегьер,

Ахварарни   ичIивили  кьуна зи,

Вуч хъсан тир чир хьанайтIа заз, эгер,

Гъил зенгинал — дерт чIугвазва вуна зи.)

Зариди «Зи велосипед» циклдай чи  ихтиярдиз ганвай шиирар  халкьдин арада машгьур тир мисалрин бинедаллаз арадиз атанватIани, абура  лап аяларни хъсан гъавурда акьадай формада  дерин кьатунарни ава. Зун чалахъ я, и шиирарни кIелдайбуру кIанивилелди кьабулда.

Амма Эсмирадин поэзиядин виридалайни кьакьан кукIуш «КIири бубадикай баллада» я лагьайтIа,  чун ягъал жеч. Гьар са цIар хайи чилиз, чIалаз, элдиз кIанивилин гьиссерив тIушуннавай и эсерда халкьдин къагьримандин уьмуьрдин рехъ  хци къелемдив, дерин муьгьуббатдив агакьарзава чав зариди. Ингье, суваравай  лезги хуьре са жегьил чIехи жезва.. Кьуьзуь лезгиди хцел Буба тIвар эцигнава. Аял чIавалай адалат паталди женг чугвазва жегьилди, дарвилевайдаз гъил гузва, алакьдай куьмекар къалурзава. Девирдин азгъунвилериз акси акъатай Буба са гъапавайбуруз къачагъ хьиз аквазвайтIани, халкьдиз адан тIвар  вичин таъсиб чIугур са кьегал хьиз гьар са чIавуз багьа  хьана,  багьани жеда :

Кири буба никогда не умрет .

Дух его будет витать над горами,

Коль сунется враг — пусть пощады не ждет,

Мы горцы не те, кто терпеть станет гнет —

А наш Робин Гуд всегда с нами!

(КIири буба, эхь, рекьидач,  я хьи сагъ,

Элкъвез жеда  адан руьгь  чи суварал,

ГатIумайтIа, душманризни гуда тагъ ,

Дагъдин лекьре эхдач парар луварал —

Чи Робин Гуд жеда даим  чи патав!)

Зариди лезгийрин къагьриманвилин  тарихда вичиз махсус чка кьунвай КIири Бубадиз авай  кIанивилин байихар, адакай тир баядар урусдал элкъуьруналди мадни ахъайна къалурнава.

Э. Багъировадин   къелемдин эгьли хъиз бажарагъвилерикай садни  гьар са жанрда битав эсерар туькIуьриз алакьун я. Улубда гьатнавай прозадин чешнейрини  им субутзава. Урус чIалал кхьенватIани, и кьисайриз  милли колорит, вакъиаяр устIарвилелди гун, сюжетдин кьетIенвал хас я.

Чна хъсан  талант, иер хатI авай Э. Багъировадиз мадни чIехи агалкьунар тIалабуналди, адан  цIийи улубар виливди хуьзва.

Билал Адилов