Гъуцари халкьзавай гьар са инсандин вилик са кьастI эцигзавай хьиз, гьардазни чара-чара кьисметар кхьизва. Идаз тIили инсанри пелен кхьинарни лугьуда. Ихьтин дуьшуьшрал расал тахьай кас жеч; садаз фу регьятвиливди лап патавай жагъида, са масад са кап фуан паталди гзаф яргъариз акъатда. Идан нетижа яз хуьрерин шатIияр тимил жезва, гьикьван лезгийяр гъурбатда уьмуьр тухуниз мажбур хьанва. Урбанизация лугьур и процессдин пуна девлетри тухузавай сиясат акъвазнаватIани, бязи диндиз мукьва ксари им Аллагьдин кар я, лугьуда. Абурун фикирдалди, ада вичиз кани ва азиз тир бендеяр гзаф дамах квайкьванни кьадардилай четин уьмуьрдин рекьера твада, имтигьанда, садикь бендейрини хивез аватнавай къастIар сабурдивди, акьулдивди ва агалкьунаривди кьилиз тухуда.
Гьеле вилик галай къастарикай хабар авачир Жамал Багъиров 1952-йисуз КцIар райондин Хуьлуьхърин хуре дидедиз хьана. Хайи хуьре IV, Кьилегьдал VIII класс тафаватлу яз акъалтIа­- рай Жамал Багъирова гуьгъуьнай Бакудавай 1 нумрадин физика-математикадин уклонквай хсуси интернатда юкьан мектеб тамамарна. 1969-йисуз Азербайжандин Девлетдин Университетдин (гилан БДУ-дин) физфакдик экечIай жегьилдин тIвар хъсан кIелзавай студентрин циргъинавай. Гьавиляй факултетдин кьилевайбуру Ж. Багъиров III курсуналай кьулухъ кIелунар тамамарун паталди Ленинграддиз(гилан Санкт-Петербургдиз) А. Ф. Иоффедин тIварунихъ галай Физико-Техникадин Институтдиз ракъурна. Университетдин диплом къачур жегьилдиз ВУЗ-да амукьна тарсар гудай, илимдин гуьгъвена фидай мурадар ва гьахъ авайтIани, адан тIвар университет тIиливилелди куьтягнавайбурухъ галаз са сиягьда авай. Абурни тайинатдивди кIвалахиз фена кандай. А девирдин къайдайриз дигай яз диплом къачур гьар са специалист игьтияж авай районриз дугурзавайди тир. Эхь, ам райондиз акъатна. Са шумуд йисуз Девечи(гилан Шабран) ва Къуба районрин хуьрера муаллимвалнатIани, Жамал муаллимдин фикир илимдин гуьгъуна фин яз амукьнавай. Ада 70-йисарин эхирра аспирантурадиз сенедар гана экечIа ва Бакудиз хтана… 80-йисарин кьиле физика-математикадин илимрин кандидат тIвар къачур Ж. Багирова Азербайжандин Илимрин Академиядин Физика Институтда кIвалахдал фена, акаемияди алимар патал эцигнавай корпусдай кIвални къчунвай…
Инсандин камилвал тек са вичин хъсан гьаят, кIвалах ва яшайиш паталди дигай шартIар тIуькIуьрна уьмуьр тухун туш, адаз женг куьн паталди тухузватIа чир хьана канда. Им, гзаф чIехи мана-метлеб атIузвай кар я. ТахьайтIа ви уьмуьрдикай, чIугур жафайрикай ва чинал акъудай крарикай гуьгъуьнай къвезвай несилривай кьатIиз хьана кьимет гуз жедай гел амукьдач. Чи очеркдин кьилин къагьриминди ватандилай яргъара-гъурбатда уьмуьрзаватIани вичин амалралди, тамамарнавай краралди тIвар дигай гьавадиз хкажиз хьанвай са алим я.
— За Туьркиядиз фидалди Азербайжандин Милли Илимрин Академиядин Физикадин институтда кIвалахзавай. 90-йисар тир. ЦIуру Советрин гьукумат чкIанвай, уьлкведа везиятни хъсан тушир. Мажибарни агъуз тир. Гьа ихьтин са чIавуз заз Туьркиядай эвергун атана. И кIвалахда кьилин рол зи студентвилин юлдаш профессор Ариф Амирован(Ам КцIар райондин Цехуьлрин хуьряй тир)хиве хьана. Ада а чIавуз ЗОНГУЛДАК КАРАЙЫЛМАЗ УНИВЕРСИТЕТДА кIвалахзавай. Амма Ариф муаллимди фад дуьне дегишарна. Адан сурни Туьркияда (Зонгулдагъда) ава. Аллагьди рагьметрай! — Жамал муаллимди адан хатур пара гьуьрметдивди рикIел хкизва.- 1994-йисуз зун Ариф муаллимдин эверуналди Зонгулдагъ шегьердавай ТЕD(Türk Eğitim Derneği) коллеждиз атанай. Ахпа за и шегьерда маса-маса мектеб ва дерсанейра тарсар гана. Артух 23 йисалай пара я, за и уьлкведа уьмуьрзава, гьелени тагьсилдин цIарцIей кIвалахзава.
— Хъсан таниш тушир уьлкведиз къвен, садрани кIел тавур чIалалди тарсар гун, заз гзаф четин кар хьиз аквазва. Бес, куьн гьикIа ихьтин атIай къарардиз атанай.?
— Къарар гана, гуьгъуьнай элкьвенни хъсан жедачир. Сифте четинвилер хьана. — Жаваб гана доктор Жамал Багъирова. — За тадиз герек тир гафарганар гъилик авуна. Захъ жува-жуваз, идаз урус чIалал «самообуч»ни лугьуда чирунин йигинвал авай. Гьавияй зун четинвилерин уьгьтедай фад атанай. Кьвед лагьайдини, туьрк ва Азербайжан чIалар пара мукьвалвал авай чIалар я. Туьрк чIаларин арада виридалай мукьвабур и кьве чIал ятIани, чпиздигай кьетIенвилерни ававчиз туш… Вилик атIай къаст эцигайла инсан пара затIариз гъалиб жеда. Четинвилерни акьван зурба хьана вилиз аквадач. 1994-98-йисариз за ТЕД Зонгулдагъ Коллежда fen zümre başkanı(са шумуд тарсунин предметдин групдиз регьбервалзавай кас), гьакIни физика муаллим хьиз кIвалахна.
Асул четинвилин пар зи аялрин хивез аватна. Вучиз лагьайтIа, абуру пудан Бакуда авай чIавуз юкьан мектебар урус чIалалди кIелзавай. Гила садлагьана элкъвена туьрк чIалалди кIелун, гьелбетта пара четин жедайди тир. Амма вири четинвилериз килиг тавуна зи аялри юкьан мектебарни куьтягьна, университетарни акьалтIарна. ЧIехи руш- Самиреди Самсундин Медуниверситет, муькуь кьведа-Камрана ва Ирадеди тарсар ингилис чIалалди физвай Орта Догъу Техникадин Университет тамамарна. Абуру дигай кIвалахрал кIвалахзава.
— Бес, машаллагь, икьван ктабар куьне мус кхьена агакьарна? — За чи вилик галай столдаллай цудралди яцу-яцу тарсунин ктабар къалурзава, ахпа сад-сад ахъайиз гъиляй акъудзава. Абурун виридан титулдин чина тек са автордин тIвар ава: «Доктор Жемал Багиров». — За жузазва. — Тек, са куьмекни галачиз икьван ктабар кьхиниз са уьмуьр герек я. Куьн идаз гьикI наил хьана?
— 2006-йисуз зун хизанни галаз уьлкведин кьилин шегьердиз – Анкарадиз куьч хьана. За Анкарада ABC DERSANELERİ, гьакIни ANKARA UĞUR DERSANESİ хьтин тIвар-ван акъуднавай, марка виниз тир мектебра кIвалахна. 2007 – йисуз за ÖSS(Öğrenci Seçme Sinavı) паталди гьазурай 8 физикадин модулдикай ахпа GELİŞİM DER­SA­NEди тарсунин ктабар хьиз менфят къачуз башламишна. 2007-08-йисара ANAFEN DER­SA­NEда кIвалахдай йисара(2007-08) 9, 10 ва 11 классар паталди физикадай тарсунин ктабар кхьена. И кар за гуьгъуьнан йисарани давамарна. 2009-2016-йисарин къене TÜREV YAYIN­LARI­да 9, 10 ва 11 классар паталди кхьей «Кolay Öğreten Fizik» цIарцIай ктабар чап хьана. За тарсунин ктабар кхьин кIвалах къени даварзава. Заз акуна, куьне ктабрал автор хьиз зи тIварциз килигна, амма и вири улубар верстка авурдини, дизайн ва кIалуб гайидини зун жув я. За идалай гъейрини гзаф компютердин програмарни чирнава. Гила зи фикирда физикадин чара-чара темайрай анимациядин филмар гьазурун я. Малум тирвал, физикадин кьилин терминрикай сад — динамика, гьерекат я. Анимациядивди динамикадиз талукь темаяр кIелларриз чирун пара регьят ва эффект гудайди жеда… 2013-йисалай Туьркияда виридалай машгьур марка гьисаб жезвай SİNAV EĞİ­TİM KURUM­LARINда(Sinav kollejda) муаллим хьиз кIвалахзава ва абур паталди цIийи програмдиз дигай яз цийи тарсунин ва тестерикай мали тир ктабарни кхьзва…
За Жамал муаллимдиз агалкьунар тIалабзава ва жузазва:
— Гъурбатда лезги чIалахъ, музыкадихъ вил жезвачни?
— Жеда. Гила ахьтин проблемар фад гьализ куьмекдай Интернат ава. За Интернетдай «Алам»ни кIелзава, маса газет ва журналарни. Инавай лезгийрихъни галаз чи авсиятар кIеви я. Чка атайвал, и йикъара чун «Шейх Шамил» лугьур дерекдин(кIваталдин) панарихъ галаз Бурсада гуьр хьана канзавайди я. Рамазан Коран теклиф я.
— Жамал муаллим, кун буш вахтариз квев машгъул жезва? Квез хобби авани?
— Гила буш вахтар пара жезвач… Амма жегьил чIавариз Азербайжанда заз са хъсан хоббияр авай:фотография ва музыка. Хъсан фотографдиз герек тир вири затIар къачуна шикилар язвай, венеткаярни гьазурзавай. За жува-жуваз гитара ягъаз чирнавай. Электрогитарани къачунвай, адан ван яргъариз чкурдай усилителни. Каникулдин чIавариз хуьруьз хъфейла чи кIвалин балконда ядай гитарадин ван хуьруьн а кьилиз кьван агакьдай. А чIавара Бакудани гитара моддавай. Гила буш вахтар жагъурин женжел месэла я. Хьайи чIавузни хтулар – Шанилни Алвинадихъ галаз паркуна экъвез экъечIзава. Абуру зав маса са кIвалахдивди машгъул жедай мажал гудач.

Мурад Гьажибабаев,
ДДУ-дин студент