Гьар са чIал агъзурралди гафаралди туькIуьрнавай чIехи дарамат я. И дарамат, гафар халкьди агъзур йисариз асиррилай асирралди гваз атана къенин йикъа авай гьалда чав агакьарнава. ЧIала авай гьар са гафунин къадир чир хьун, ам авайвал хуьн ва кхьин гьар са касдин, иллаки чIалан алимрин, гафарганар туькIуьрзавайбурун, филологрин, лексикологрин, кхьирагрин… хиве авай чIехи гьахъ я. Чун гьамиша чи чIалав дуьздаказ эгвецIзавани чна, адан проблемар дуьздаказ гьялзавани? Гьелбетта, зун алим туш, амма дидед чIалан къадир гуьгъуьнай чир хьана, адан верцивилел, къадимвилел ашукь хьана, адан иервилел гьейран хьанвайбурукай сад я зун. И ихтилатдихъни кьил кутунин са себеб ава, ам талгьана акъвазиз хьанач завай. Фадлай, чи литературадин эсерар кIелиз авалай чIавалай зун ихьтин са жузунди машгъулзава: вучиз чна чи чIалавай иер-иер гафар дуьз кхьизвач? Дуьз лагьайтIа, чаз кхьиз канзава, амма чи алимри, бязи кхьирагри чав кандайвал кхьиз гузвач, тIуб агъурзава, кучIурар гузва, гафарганриз килига, гьана авайвал кхьихь, чIалахъ рехне кутамир лугьузва. Гила зазни а гафарганар туькIуьрнавай чи играми алимривай жузаз канзава:
Вучиз куьне чав чи чIала авай и гафар икI кхьиз тазва?

«Лаш». Ам «ланш» я эхир! Мад:
«КIанш» «кIаш» туш! Ам «кIанш» я;
«Кьуьнк» «кьуьк» туш! Ам «кьуьнк» я;
«КIункI» «кIукI» туш! «КIункI» я.

АкI ятIа, амай гафарни гьа квез кандайвал кхьин ман, и гафарин тахсир вуч я кьван:

Ранг-раг;
Чанг-чаг;
Динг-диг;
Танг-таг;
Занг-заг;
ЧIанкь-чIакь;
Жанг-жаг;
Ва икI мад.

Эгер куьн гъахъ ятIа, вири дуьняди «Ла-Манш» кхьейтIани, ша чна «Ла-Маш» кхьин. «Ринг» ваъ, «риг», «гонг» ваъ, «гог» кхьин…
Гьеле «дуьнья» гафуна авай н- дин гуьгъуьна авай «ь» квен паталди ятIа гилани садан кьилни акъатзавач.
Чахъ кьилди девлет авач лугьуз, кьве кIвач гьа са чапатIда туна гьа са гафар лугьуз гьикьван кIелдайбур алцурарда? Бес а гъалатIар, нуькьсанар квай гафарганар туькIуьрдай, гафар дуьз кхьин тийидай ихтияр гьи девлетди ганва чи алимриз?
Къениндалай за «лаш» ваъ, «ланш», «кьуьнк», «кIанш» кхьирвал я. Вучиз лагьайтIа, лаш, кьуьк, кIаш кхьидамаз чи чIалан иервал квахьзавайди хьиз жезва заз.

Римма Гьажимурадова