Къадлагьай вишйисан садлагьай зуранин лезги поэзияда зурба гел тунвай, совет девирдин милли литературадин бине эцигайбурукай сад тир Нуреддин Шерифов кIелдайбуруз цIийи уьмуьр, хайи чIалал кIелун-кхьин, милли журналистика вилик тухун патал женг чIугур, гьакIни маса темайрай шиирар, поэмаяр, макъалаяр кхьенвай кас хьиз чизва. Адахъ дишегьлийриз талукь яз къелемдиз къачунвай эсерарни тIимил авач. Амма абурун чIехи пай дагълариз атанвай цIийи уьмуьр патал женг чIугвазвай, Ватандин ЧIехи дяведин йисара фронтда авай рухвайрин, гъуьлерин, стхайрин рехъ вилив хуьз­вай, Гъалибвилик жедайвал къуьн кутазвай дидейризни сусариз талу­кьар­навай эсерар я. Бес жегьил чIавалай чIалар туькIуьрзавай заридин рикIе ашкъидин цIай куькIвеначни, адан къелемдикай канивилин лирикадин чешнеяр хкатначни? Адан икьван чIавалди чап хьанвай чIаларин арада ихьтинбур саки авач. Къе чаз чи классикдин сифте канивиликай ихтилатиз канзава.

Шаирдин веледри рикIел хкизвайвал, абурун кIвале саки гьар юкъуз мугьманар жедай, абуру уьмуьрдин уькIуь-цуру акунвай заридивай меслятар къачудай, гьакI адан ихтилатриз яб гудай. Мугьманар алахьайдалай гуьгъуьниз хзандихъ галаз амукьайла аялри Мерям бадедиз минетдай: «Де, чан де, лагь ман Малламидиз!..» Инал къейд авуна канда кIвале аялри ва мукьва-кьилибурукай парабуру заридиз «Маллами» лугьудай, куьз лагьайтIа, гзаф кIелай ксариз икI лугьун адет тир. Мерям бадеди лугьудай: «Беса мад, аялрин рикI акъудмир, вуна чаз чIалар кутIундайди туш, яхъ чуьнгуьр, са «Къумралар» хьайитIани лагь…» Нуреддин бубади сивик мили хъвер кваз хкиникай кватнавай чуьнгуьр къачуна хурал хкаждай ва вичи туькIуьрай макьамдал кIвалинбурун рикI алай мани лугьудай. Идалай кьулухъ вичин уьмуьр­дин юлдашдихъ элкъведай: «РикI дар кьамир, Мерям, и мани за ваз кутIуннавачтIани, ам за валайни аялрилай гъейри садазни лугьузвач». Ахпа ада мад са-шумуд халкьдин макьамни ядай ва аялриз килигдай: «Гьа идалди чна аялар патал концерт гана куьтягьна. Гила яллагь вири ксуз!»

ГуьндуьзкIелейринни Агъа Лакаррин арада рушар гунар-хчунар, къавумвилер гзаф авай. Заридин диде, Гьажи Шериф эфендидин кьведлагьай пабни гьа и хуьряй тир. И кьве хуьруьн жемятар акахьна-ккахьнавай.Абурун хийир-шийирни саналлай. Кьве хуьруьн арадавай ругуд километр абуруз мензил хьиз аквадачир.Са хуьре мехъер хьайила муькуь хуьруьн жегьилар кIватI хьана аниз фидай ва гьелбетда, деминик чпиз кани рушар хкягъдай. Жегьил Нуреддинни мукь­вал-мукьвал Агъа Лакардал физ-хкведай. Ана гьадазни каниди авай. Заридин руш Ремзия Шерифовади вичин рикIел хкунра кхьенва: «Зи дахдин рикI вичин халудин руш ФатIиматал алай. Ам къумрал якIарин иер руш тир. Дахди адаз тIвар­целди ваъ, Къумрал лугьуз эвердай. Жегьил­ри гаф ганвай: чун са-садавай тек са кьиникьи къакъудда…» Абуру масакIа жеда лагьана фикирни ийизвачир. Амма кьисметди вичиз чидайвал авуна, халуди руш масадаз гун хиве кьуна. Къумралаз ише хьунилай маса чара амукьнач, Нуреддина лагьайтIа, вичин туькьуьниз тежер дерт шиирдин чIалалди лагьана:

Тефей кьилиз на кьур кьинер,
«Вун туна фич»-лагьай Къумрал.
Къакъатунин цIу зи жигер
Кабабна хьи, недай, Къумрал.

Шиирдин лирикадин къагьриманди цIай кьуна кузвай гьиссерин, мураддив агакь тавур канивилин гьайиф чIугвазва, амма ада вичелайни гзаф «гьар санкай гъил атIай, вилел стIал алай Къумралакай» фикирзава, «Бахтсузвилел тамам хьана Эхир чи кар, гьарай, Къумрал»-лугьузватIани, ада рикIе халудиз кин хуьзвач, ихьтин кар алакьунай адаз ягъанатдалди «сагърай» лугьузва:

Кан туш заз мад Лакаррин хуьр,
Бес я агъу ина за тIуьр,
ТIветIер Аслан -закай са къуьр
Авур халу сагърай, Къумрал.

ФатIиматан бубадин тIвар Аслан тир, лакIаб лагьайтIа, ТIветIер Аслан.

Зариди и лакIаб дуьшуьшдай рикIел гъизвач, бахт чIур хьун себеб яз вич гьатай гьал сарказмдалди «тIветIре кьегьалдикай къуьр авуна» лугьу­дай манадал гъизва. Гила адаз экуь «дуьне» мичIи хьанва, «къакъатна жер яргъи уьмуьрдихъ» мана амач:

Накъвад тунач экв зи виле,
Гьа чкуна заз и дуьне
Сур я мичIи, зунни-къене
Межнун я са амай, Къумрал.

Къакъатна жер яргъи уьмуьр
Туькьуьл я заз, гъуцар, гумир,
Ракъугъ ажал, атуй, хуьмир,
Зун кьий, ахпа гурай Къумрал!..

Жегьил зариди кьве канидан рикIерикай хабар кьун тавур, абурун гьиссериз тIуш гайибур мичIивилин пацара амайбур яз гьисабзава, «Кар чIурайбур гьавам хьана»- лугьузва.

Шаирдин сифтегьан канивили адан бахт куькIуьрначтIани, адан кьисмет гьа Агъа Лакардал алаз хьана. Адаз гьа хуьруьнви фекьи Гьажидин руш Мерям гъана ва абур Н.Шерифован уьмуьрдин эхирдалди мегьрибанвилелди, гьуьрметдалди рекье фена. Инал чаз вич мус кхьенватIа малум тушир «Адахли» шиирдал акъвазиз канзава. Шаир­диз ФатIиматалай Мерямал къведалди маса рушарикай хуш атанатIа, абур кан хьанатIа, лугьун четин я, идакай чи гъиле малумат авач. Якъин тирди са кар я: и чIал Н.Шерифован канивилин лирикадин хъсан чешнейрикай я. Ам РагъэкъечIдай патан классикадин ивиррилай чешене къачуна, халкьдин чIалаз мукьва, регьятдаказ кIелиз, гъавурда акьаз ва рикIел хуьз жедайвал кхьенва:

ХупI чан я вун рикIиз чими,
Гьич са айиб, нукьсан квачир.
Жедач, лугьун, чилел пери,
Буш гаф я кьван пун-кIан квачир.

Вун хьиз гуьзел тиртIа Лейли,
Са Къейс жечир хьайид дили.
Акьван ава ваз муьштери,
Фена гъиляй зи чан ваз чир.

Зариди вичин уьмуьрдин юлдашдиз канивилин шиирар кхьенатIа чаз икьван чIавалди малум туш. I966-йисуз чи халкьдин тIвар-ван авай шаир З.Ризванова туькIуьрна, сифте гаф кхьена «Азернешр» издателствода акъудай «Чигедин стIал» улубда гьатнавай «ТIили» шиирда Н.Шерифова уьмуьрдин юлдашдин ва аялрин тIварар кьазва. КIелдайбуру темадивай са тIимил яргъаз къакъат­зава лугьуз зи тахсирдилай гъил къачурай, амма фикир це, а чIавуз Хьил райондин исполкомдин чIехид кIвалахзавай заридихъ бегьем къулай кIвал­ни авачир. «Авач чара жери завай, Юргъ хиз къведа тIили къавай, Жими хьана чилин сувагъ, Яда кIвале палчух митихъ»-лугьузвай ада вичин хзан гьатнавай гьал къалурзава:

Ажуз хьана Мерям фекъир,
Алиядал ацалтна гъир,
Амач кIвале са кар ийир,
Гьикмет, Иззет кикIиз гъилик…

Шак алач, заридихъ канивиликай кхьенвай эсерар мад хьанва, амма чав агакьнавач. Йисар алатунивай шаирдин икьван гагьда чап тахьанвай эсерар жагъин хъийизвайди фикирда кьуртIа, чун чIалахъ я, адан и темадай туькIуьрнавай маса чIаларни винел акъат хъийида.

«Къумрал» Н.Шерифован вири веледриз хуралай чидай. Ам за гьеле 1974-йисуз, студент тир береда жуван дидедин (Шерифова Ремзиядин) мецелай къелемдиз къачурди я.

Гьилал АСКЕРОВ,
зари,
Волгоград

КЪУМРАЛ

Тефей кьилиз на кьур кьинер,
«Вун туна фич»- лагьай Къумрал.
Къакъатунин цIу зи жигер
Кабабна хьи недай, Къумрал.

Яргъи я заз йифер, йикъар,
АтIана зи вилин ахвар,
Амач чанда сабур, къарар,
Вяде гана, татай Къумрал.

Заз чидайни вун тагур чIал,
Мукьвабурук акатич чIал?!
Язух хьана гила чи гьал,
Гьар санай гъил атIай Къумрал.

Кан туш мад заз Лакаррин хуьр,
Бес я агъу ина за тIуьр.
ТIветIвер Аслан-закай са къуьр
Авур халу сагърай, Къумрал.

Галач халкьдик са кIус кьатIун,
Женни ихьтин адет-закун,
Канид туна, такIандаз гун
Вилел стIал алай Къумрал.

Чаз дуьняд кеф гьарам хьана,
Кар чIурайбур гьавам хьана,
Бахтсузвилел тамам хьана
Эхир чи кар, гьарай, Къумрал.

ЧIулав виляй накъвад стIал
Акъатзава ргаз ванал.
Кумач такьат къвазиз кIвачал
Къакъудайла зи тай Къумрал.

Накъвад тунач экв зи виле,
Гьа чкуна заз и дуьне
Сур я мичIи, зунни-къене
Межнун я са амай, Къумрал.

Къкъатна жер яргъи уьмуьр
Туькьуьл я заз, гъуцар, гумир,
Ракъугъ ажал, атуй, хуьмир,
Зун кьий, ахпа гурай Къумрал.

Нуреддин ШЕРИФОВ,
ГуьндуьзкIеле,
1912-йис.