Рагьман буба кIевиз начагъ хьанвай. И кьуьзуьдан гьалдик рикI кудай са мукьва-кьилини амачир. Касни авачир и кьуьзуьд вичин дуьня дегишариз гьазур хьанвай.

Къуншидин аялди тяди галаз:

-Рагьман бубади ваз фад атана жув агакьара лугьузва!

И ван хьайи зун къудгъунна кIвачел къарагънай. Яраб кьуьузуьдан рикIе вуч сир аматIа? «Тек тар тама тахьуй»- лагьанавайди я бубайри. Теквал пара залан пар я. Гьич душманни кас авачиз тахьуй. Рагьман бубадиз уьмуьрдин улубдин тек са чар тир кхьена канзамайди. И са чар кхьин тавунмаз кьуьузуьдаз чан гуз канзавачир. Зун кIвализ гьахьайла, Рагьман бубадин рангар дегиш хьана:

-Чан хва, вун атанани?

-Эхь, Рагьман буба, зун ви къуллугъдал гьазур я. Лагь ви рикIиз вуч канзаватIа, за жувалай алакьдай гьар са кIвалах ийида.

— Чан хва, заз вавай канзавай са затIни авач. За жуван       уьмуьр, къе тахьайтIани, пака, са гафни авачиз, кьилиз акъудирвал я.

— Абур вуч гафар я, я Рагьман буба? Ам са Аллагьдилай къир садазни чизвайди туш. Зун кьенавач хьи, вун тек таз.

— Заз рикI-дуркIун гун герек авач, чан хва. Вахт агакьайла, инсанди вичин эхир тирди кьатIузвайди я. Вуна заз хъсандаказ яб це. Са кьисади заз къенин йикъалдини секинвал гузвач. А чIавуз за ахъаяй са гъалатIди зи уьмуьр пучна. КичIевал чIана кIвалах я, чан хва. Вучиз заз а чIавуз кIичIе хьанай, вучиз? Аквар гьаларай, Аллагьдизни закай пара хъел атанай. Зун са веледни авачиз харапIайрин шагь тир тIиб хьиз тек рекьизва. Идалайни залан дерт жедани, чан хва?!

Рагьман буба са кьадар хиял-риз фена амукьнай. Ахпа ада кьил галтадна вичин ихтилатдин цуьгъ хкана:

-И кьиса I945 лагьай йисан гатуз хьайиди я. А берейра Советрин кьушунар японрихъ галаз дяведиз гьазур жезвай. А чIавуз зун жегьил аскер яз Камчаткада жуван къуллугъ кьилиз акъудзавай.

…Къарлай-юкъуз зун гьикI ятIани дишегьлийри кIвалахзавай са биябандал гьалтнай. Дуьз лагьайтIа, ина кьве руша керки ягъазвай. Абрукай сад яшар агакьнавай, муькуьд лагьайтIа, I2-I3 яшара авай аял тир. Зун садлагьана къерехдикай хкатна акур рушарай гьарай акъатнай. Абурукай сада кIевиз -Я чан диде!- лагьана гьарайнай. Зун семе хьана амай: Камчатка гьинай, лезги рушар гьинай? Белки заз ахвар аквазватIа? Белки зун ягъал хьанва?

— Я руш, кичIе жемир. Зунни ви стха я, лезги я.

И ван хьайила са рушан гъилевай керки аватнай. Аквар гьаларай, рушарни зун авай гьалда гьатнавай. Са герендалай абрун чинавай кичIевал квахьнай. Чна цIийиз ихтилатдик кьил кутур береда, чав са пабни итим агатнай. Ибур а рушарин дидени буба тир. Зун лезги тирди чир хьайила, абуру заз хайи баладиз хьиз теменар гуз эгечIнай. Гъуьлни паб са патай, аялар муькуь патай хвешивиляй шехьзавай. Завайни акъвазиз хьаначир. Зи вилерни накъварив ацIанвай. Ватандин къадир яргъариз акъатайла чир жеда. Гафаралди лугьуз, къелемдив кхьиз тежер са сегьне тир ам. Къени а югъ зи рикIел исятдан хьиз алама.

-Вун къужахда къурла, чаз хайи чилин ял галукьай хьиз хьана. Им вуч кIвалах тир чи кьилел атай? Вуч тир аялрин тахсир? Бес папан тахсир вуч тир? Завай са гъалатI ийин хьана. Садаз килигна вири хизан суьргуьндани?-лугьуз итимди кьил юзурзавай.

Адан тIвар Абдулкебир тир. Зи рикIел аламач КцIарин гьи хуьряй тиртIа. Нез-хъвазвай са мярекатда Абдулкебира Сталиназ себ ганай кьван.

Арадай кьве югъ алатна. Пуд лагьай къуз къуьне яракьар авай кьуд кас атанай. Ниян бере тир. Са силис, са затIни тавуна вири хизан машинда ацукьарна район галайнихъ рекъе гьатнай. Тек са къуз КцIара амукьайдалай кьулухъ Худат станциядилай лапагар тухузвай са вагондиз ягъана Сибирдиз суьргуьн авунай. И вагонда Абдулкебиран хизандилай гъейри мад са шумуд хизан авай. Рекьера вацралай пара хьанай. Эхирни атана Камчаткадиз акъатнай.

Пара зулумар акуна и хизандиз. Гишилани мекьила, аялар начагъ хьана текьена амукьай къарни. Яраб Аллагь, инсанрин кьилел татай кьисаяр ама жал?

-Чан хва, а ракар са кIус свар галаз тур, зи ял кьазва,- лагьана Рагьман бубади са герен вичин ихтилат акъвазарна.

Завай лагьайтIа, санал акъвазиз жезмачир. Зи сабурдин чувални ацIанвай. И ихтилатди зи кIарабрик цIай кутунвай. Ракарик кьецI кутуна хтай за дуьз Рагьман бубадин вилин нинийриз килигзавай. Кьуьзуь буба гъавурда акьуна-заз ихтилатдин цуьгъ ихтилат хъувуна канзавайчIал.

-Чан хва, зун Абдулкебиранни адан папан рикIин сузайри кана чIухна. Абру заз къениндалди секинвал гузвач. Са рагьатвилив и дуьнядилайни физ тазвач. Вири тахсирар зиди я, зид. Абдулкебира заз хъфирла вичин чIехи руш хутах лагьанай.

-Зи бала инра терг хьана фида. Кьисмет хьайитIа, жуваз къачу, тахьайтIа хайи Ватандив ахгакьара. Мад чи уьмуьр гьикI хьайитIани пуч хьанва. Чи дердиниз садавайни дарман хъижервал туш. Чан хва, гьич тахьайтIа и чи чIехи руш хайи чилерив ахгакьара.

Элкъвез-хквез Абудлкебира заз аялди хьиз минетдай. Адан минетрин ван къениндалди зи япара ама. Абру зи къене гъулгъула кутазва. Абру заз секинвал гузвач. Я Аллагь, бес тушни заз гайи кьван азабар?

Рагьман бубадин ихтилатди зак шел кутунвай. Зи вилер ацIанвай. Шерзум хьанвай за:

-Вуна а руш хканачни, Рагьман буба?

-Ваъ, чан хва, ваъ! А чIавара Сталиназ себ ганвайдан хизандихъ галаз нивай алакъа хуьз жезвайди тир? КичIе тир, чан хва, кичIе. За зунни терг хьуникай игьтиятна. Хквез кьве югъ амаз, зи рикIел Абдулкебиран хизан хтанай. Анжах завай рикIна абрунал физ хьаначир. КичIе тир, чан хва, заз, кичIе. Завай Абдулкебиран чIехи руш хкиз, адан, гьич тахьай, рикIин са сузадиз дарман ийиз жезавайди тир. Анжах авунач. КичIевал пара чIана затI я, чан хва! Уьмуьрар алатайла за кьетIендаказ якъинарна:

-КичIевилив уьмуьрунлай кьиникь хъсан я!

Хайи хуьруьз хтайла за мехъерарна. Чан хва, за цIийи кьилелай пуд сеферда хизан туьхкIуьр хъувуна. Анжах Аллагьди эвлед кьисметнач. Зун Камчаткада хайи диде, хайи диге рикIеваз уьмуьр кьилиз тухвай Абдулкебиран хизандин рикIин сузайри кана, жуван кичIевилин къурбанд хьана, чан хва.

Рагьман бубадин ихтилатди зун суьстарнавай. Хъелни-шел акатнай зун луварар ханвай, такьат амачир лекьрез элкъвенвай:

-Рагьман буба, Аллагьди ваз уьмуьр хъганайтIа, вун Абдулкебиран хизан жагъуриз алахъдайни?

-Чан хва, уьмуьрар алатна фена. Хьайи кIвалахар элкъуьр хъижедач. Абдулкебирал чан аламатIа, за адан вилик мет ягъана зун багъишун тIалабдай, кьенватIа, адан сурун кьилик.

И гафар ван хьайи за Рагьман бубадин дуьз вилин къенериз килигнай. А вилера уьткемвилин гелер авай.

Рагьман буба, вичи лагьайвал, муькуь къуз рагьметдиз фенай. Кьуьзуь буба рекье тваз атанвай инсанрин сан пара тир. Гьайифар хьана шехьзавайбурни тIимил тушир. Закни шел акатнавай. Анжах зун Рагьман бубадихъ ваъ, вишерал, агъзурралди тахсир квачир, Сибирдин чуьллера терг хьайи чи рухвайрихъни рушарихъ шехьзавай. Уьмуьр кичIевилив кьиле тухвай Рагьман бубадин рикIин сузайри заз гилани секинвал гузвач:

-КичIевилив уьмуьрунлай кьиникь хъсан я!