Юсиф халудин чlал

(I-пай, Алам журнал 2018 №1)

 https://www.alamjurnal.com/2232-yusif-haludin-chial/

 

 

 

 

 

1. Эхир а-далди куьтягь жезвай маса чIаларай кьабулнавай бязи гафар “а”-гьарф галачиз кхьин: мес.
2. аптека-аптек, анкета-анкет, газета-газет, контора-контор, лента-лент, машина-машин, цитата-цитат. * кил. У.А.Мейланова, Будухско-Русский словарь, Москва-1984.
3. Варцарин тIварар, урус чIалай кьабулнавай гафар хъуьтуьлвилин лишан галачиз кхьин. мес. апрель-апрел, февраль-феврал, артель-артел ва мсб. * кил. У.А.Мейланова, Будухско-Русский словарь, Москва-1984.
4. Урус чIалан суффиксар, -ский, -ьный ва мсб. галай гафар икI кхьин; мес. исторический-тарихи, тарихдин, нормальный-нормал, политический-сияси, технический-техники, физический-физики, физикадин ва мсб.
5. Лезги чIалан словарра гьал, хабар, сифет, жумла гафар ава. Грамматикада жезамадкьван гьабурукай менфят къачун: мес. падеж-гьал, сказуемое-хабар, прилагательное-суфат (сифет), предложение-жумла, существительное-исим.
6. Сложный (муракаб) прилагателнияр икI кхьин: мес. кьвевилин, кьудгьавадин, ваджилдинин, пудпипIен, ругудцIарцIин, сайисан, яргъишуькIуь ва мсб.
7. Бязи чпихъ лезги чIалалди синоним авачир гафар орфографиядин гафаргандиз алава хъийин.

Агъадихъ чна, а гафар ва абурун баянар кIелдайбурун ихтиярдиз гузва.

 

КЬУХ -вани, -вана «туьд» манада; кьухвана акIун туьтуьна акIун; кьухванилай тефин туьтуьнилай тефин.

КIВЕЧIИ́ нугъ. 1. эйбежер, кифир; кlвечlи кас (ант. иер); 2. пис; гьакIан; кlвечи ни; кlвечlи гьава (ант. хъсан); * кIвечIи хьун а) эйбежер хьун, кифир хьун; б) харапI хьун, пис хьун, чIур хьун.

КIВЕЧIИ́ВАЛ 1. эйбежервал, кифирвал; 2. писвал (пис затIунин гьал).

КIЕЗ -ини, -ина, гз. акт. -ери нугъ. хьел (урус. стрела).

КIЕРМЕ́ТI -ди, -да, гз. акт. -ри кIарасдин тIимил яргъи кIус, селбе (нугъ.); кIерметI галтадарун (мес. кцихъ); кlерметl илигун (мес. кIерецдин тарцел); * кlерметl хьун хун, хана пай хьун, куьруь хьун.

КIИМПИ́Л -ди, -да, гз. акт. -ри 1. кавалдин дуьгмеяр эвезун патал ва я данадин гарданда еб твадайла, епинин кьилик акалдай тIвалунин кIус; 2. рах. зар. аскIан, куьруь итим.

КIУРУ́КI -ди, -да, гз. акт. -ри бот. тIур (тарци пеш ийидай); кlурукl авун кил. кlурукlун.

КIУРУ́КIУН (-из, -на, -а) кIурукIар ахъаюн, тIурар ахъаюн (набататри).

ЛАМБУ́К -ди, -да, гз. акт.-ри гъвечIи кесек, гъвечIи къамбук.

ЛАМРАЯПАР -и, -а бот. шалфей.

ЛАПА́Н -ди, -да, гз. акт. -ри 1. леке (хамунал); 2. яру хьанвай чка (хамунал); * лапанар алай халариз, лекейриз ухшар нехишар алай (мес. парча).

ЛАПУ́Х -ди, -да, гз. акт. -ри хъвехъ дакIурна гъилин далудив хъуькъвез вегьидай лапIаш.

ЛАС 1. секин; лас гьуьл секин (лепе алачир) гьуьл; 2. пер. гъиляй кар текъвер, алакьун авачир, кар алакь тийир (мес. итим); * Лас Океан Тихий Океан.

ЛА́СВАЛ 1. секинвал; 2. пер. гьерекатсузвал.

ЛА́СВИЛЕЛДИ кил. ласдаказ.

ЛА́СДАКАЗ нар. 1. секиндаказ; 2. аста-аста, яваш-яваш, заланз-заланз.

ЛА́СДИЗ кил. ласдаказ.

ЛАХУ́МА -ди, -да, гз. акт. -йри 1. ким. купорос; 2. пер. рах. чIур хьанвай чехир.

ЛАЦУ́ 1. живедин (некIедин) ранг алай; лацу шир; 2. лацубур а) лацу рангунин тIамаяр ва я шахматдин фигураяр; б) лацу расадикай тирбур, европавияр; в) лацу гвардиячияр, инкъилабдиз аксибур; * лацу авун лацу киреждай асунун; лацу шир (ранг) ягъун; лацу затIунив гуьцIна къацIурун.

ЛАЦУ хьун 1. лацу рангунин гьалдиз атун; чlулав затI чуьхуьналди лацу жедач; 2. лацу твар акатун, чал хьун, рехи хьун (чIарар, чуру); 3. жив къун, живеди кьун; 4. лаз гун, экуь хьун; 5. пер. чинин рангар атIун (кичIевиляй).

ЛАЦУ́ВАЛ лацу затIунин гьал; некlедин лацувал.

ЛАЦУ́ГЪЕД зоол. белуга.

ЛЕГЬЕ́ -ди, -да, гз. акт. -йри 1. раствор; чепедин легье; 2. лил, жими кьар, жими палчух.

ЛЕЖБЕ́Р -ди, -да, гз. акт. -ри хуьруьн майишатдин крарал машгъул кас; туьрезчи, техилчи.

ЛЕЖБЕ́РВАЛ лежбердин пеше (кIвалах); техилчивал.

ЛЕЖЕ́Н -ди, -да, гз. акт.-ри луж, десте (къушарин).

ЛЕЗГИ́ -ди, -да, гз. акт. —йри; лезги чlал.

ЛЕЗГИ́ДАЛ нар. лезги чIалал; лезгидал рахун.

ЛЕЗГИ́НКА -ди, -да, гз. акт. —йри; кьуьлдай макьам; гьа макьамдал ийидай кьуьл.

ЛЕКЬ -ини, -ина, гз. акт. -ери анат. чIулав жигер.

ЛУГЬУ́НАР -ри, -ра папари кьейидан кьилел аваздалди, шез-шез лугьудай гафар; шелар; лугьунар авун кил. лугьунарун.

ЛУГЬУ́НАРУН (-из, -на, -а) гл. кьенвай касдин лайихлувилерикай тарифар ийиз-ийиз, авазралди шехьун; лугьунардай дишегьли.

ЛУЗ луцади, луцада, гз. акт. луцари палчух; луз авун; луз ягъун.

ЛУРС -уни, -уна, гз. акт. -ари бот. эвелук.

МАДА́РУН (-из, -на, мадара ая/-а) 1. кьенятун, кьенят авун, кьенятдалди кIвалахарун (серф авун, харж авун), кьенят авуна тун; 2. пер. авай тIимилдаз кьенятун, къенятдалди кьил хуьн.

МАЖХА́Р —ди, -да, гз. акт. -ри куьгьн. виликра къуюдай яд ва я нафт акъудун патал элкъвей чарх хьтинди.

МАЗА́Н —ди, -да, гз. акт. -ри ашукь (чуьнгуьр ядай).

МАЗА́НВАЛ ашукьвал, ашукьдин сенят.

МАКА́Т кямир! манада.

МАЛА́ГЪАН —ди, -да, гз. акт. -ри гъилин гъел (алерар), гъвечIи гъел.

МАНИ́ДАР -ди, -да, гз. акт. -ри 1. манияр лугьудайди, маничи; 2. манияр туькIуьрдайди.

МА́САД -а, -а, гз. акт. -буру муькуьд, гъейриди; аллагьди фу садаз, иштягь масадаз ганва.

МА́САДАН масадаз махсус; масадаз талукь; масадан балкIандал акьахайди фад аватда.

МА́САНАГ 1. маса чка; 2. пер. чара чка, яд уьлкве, гъурбат.

МА́САНИЗ нар. маса чкадиз.

МА́САНИХЪ нар. маса чка галай патахъ.

МАСДА́Р (месдер) -ди, -да, гз. акт. -ри грам. инфинитив (глаголдин вахт, кас, кьадар тайин тушир форма).

МАТIАН -ди, -да, гз. акт. -ри бот. гъетрецуьк (чистотел).

МАХ -уни, -уна, гз. акт. -ари 1. нагъил, гьикая, риваят, кьиса, миф; халкьдин махар; 2. пер. таб, вичи-вичелай туькIуьрай затI; мах ахъаюн а) нагъил ахъаюн, нагъил авун; б) пер. вичелай туькIуьрун, вичелай хурун.

МАШАТ хьун рах. зарар галукьун, зиян галукьун; хасаратвал галукьун.

МАША́ТУН (-из, -на, -а) 1. зиян гун, зарар галукьарун; хасаратвал галукьарун; 2. манийвал авун, маний хьун.

МЕХЬВ тинидин кIвалакIрал, кIвалакIар акъалдайла фирчиндал вегьидай тIимил гъуьр.

МИЛА́В -ди, -да, гз. акт. -ри синька.

МИЧl мичIивал, экв авачир гьал; мичI алукьна; вацра мичIер.

МУКУ́К -ди, -да, гз. акт. -ри хурунардай станокдин паярикай сад.

МУКIА́ТI -ди, -да, гз. акт. -ри къалин еб, сижим.

МУ́КIУЛ -ди, -да, гз. акт. -ри анат. сивин къавун кьулухъ гъвечIи конусдиз ухшар, туьтер къведамаз дакIвадай пай.

МУЬРЦЕ́Р гз. (т. муьрц) -и, -а рухуниз мукьва дишегьлийриз (ва я гьайванриз) жедай тIалар, санжуяр.

НЕВ хьрак фу чрадамаз, фан чин хъсандиз яру хьун патал, адан чиниз гузвай ялав; нев агъузун (нев тIимиларун) фан чин кун тавун патал, цукIвар агъузна фан чиниз физвай ялав тIимиларун; нев хкажун фан чин хъсандиз яру хьун патал цукIвар хкажна ялав артухарун.

НЕВЕ́ГЬАР гз. (т. невегь) кьуд пад, элкъвер, пад-къерех, мукьув гвай, элкъвез-элкъвез аквазвай чкаяр.

НЕКIЕ́ДХЪАЧ бот. одуванчик.

ПIАКЬ -уни, -уна, гз. акт. -ари анат. думбукьул (ттумунин кIараб).

ПIАРКIВ -уни, -уна, гз. акт. -вари зоол. емишда ва мс. куьна жедай (червяк); // марфадилай кьулухъ жедай (дождевой червь); // пIаркIв ягъун (мес. якIуз).

ПIЕРТIЕ́Х: пlертlех авун кил. пlертlехун.

ПIЕРТIЕХ хьун кьиляй-кьилди, кьилелай кIвачелди куьцIуьн. 

ПIЕРТIЕ́ХАРУН (-из, -на, -а) кьиляй-кьилди, кьилелай кIвачерал кьван куьцIуьрун. 

ПIЕРТIЕХУН кил. пlертlехарун.

ПIИШ: пlиш хьун нугъ. шупI хьун.

ПIИ́ШУН (-из, -на, -а) нугъ. шупIун.

ПАРА гзаф; пара авун а) гзаф авун, гзафарун, артухарун, хкажун; б) винел хтун, винел эхцигун, алава авун.

ПАФ 1. ктIай, ктIана авахьзавай, хъуьтуьл; паф кlарас; 2. пер. рах. манасуз, дуьзгуьн тушир; куьгьне хьанвай; паф фикирар.

ПАФ хьун 1. ктIун, ктIана авахьун, ктIана хъуьтуьл хьун (кIарас, кьул); ктIана чIур хьун (хали ва мсб.); 2. пер. кьил кьун тавун, нетижа тахьун.

ПА́ФВАЛ паф затIунин гьал.

ПАХШ: пахш авун 1. гъил къачун (рах. багъишламишун); 2. гун; 3. бахш авун.

ПА́ХШУН (-из, -на, пахш ая) кил. пахш (пахш авун).

ПИН хеси тавунвай; пин жунгав.

ПИНЦI -ини, -ина, гз. акт. -ери са куьнилай хана, хъиткьинна алатай кIус, хъирепI.

ПИПИ́Л -ди, -да, гз. акт. -ри вичиз хас жуьреда кIватIнавай гъалар (хурунра).

ПУСПУ́С: пуспус авун кил. пуспусун.

ПУСПУ́СУН (-из, -на, пуспус ая/-а) чинеба рахун, масабуруз ван текъведайвал рахун.

РАВ -у, -а, гз. акт. -ари 1. шапкадин вилик хкис хьайи пай (чиниз рагъ тефин патал); шапкадин рав; 2. къапунин винел къерех; раварив кьван ацIурун; 3. рах. са шаламар ийидай хам, ли.

РАКЪИ́НПЕПЕ -ди, -да, гз. акт. -йри зоол. бронзовка.

РАКЪИ́НЦУЬК -веди, -веда, гз. акт. -вери бот. подсолнечник (урус.).

РАКЬУ́Н (-ваз, -вана, -укь) гл. гзаф кьурун, кIеви хьун, къван (ракь) хьиз хьун (мес. фу).

РГАР кузвай, ругур гьалда авай; ргар нек.

РГА́РВАЛ ргар затIунин гьал.

РГА́РДАКАЗ нареч. ргар гьалда, гзаф чимиз, куз-куз.

РУХСА́Т -ди, -да, гз. акт. -ри ижаза, вахт, муьгьлет; * рухсат гун а) ижаза гун; б) вахт гун, муьгьлет гун; в) етногр. хийир-дуьа гун; рухсат къачун а) ижаза къачун; б) вахт къачун, муьгьлет къачун.

РУХУ́Л -ди, -да, гз. акт. -ри хим. цагъ.

РУЬШТ -уьни, -уьна, гз. акт. -ери жигъир.

САЛ дар, гьяркьуь тушир, гуьтIуь; сал рехъ; сал авун дар авун, гуьтIуь авун; * фир-тефир (чка) сал авун дуьня дар авун, кIеве тун, къарсурун; дуьня зиндан авун.

СА́ЛВАЛ сал затIунин гьал; дарвал, гуьтIуьвал; рекьин салвал.

САТlУ́Л хесетар, къилихар сад тир; са хесетдин, са къилихдин; // юлдаш.

САТIУ́ЛВАЛ хесетар, къилихар сад тирвал.

СВАР -ци, -це, гз. акт. -ари 1. фер; 2. ара (тIимил); рикlинив свар тур рикIинив ара тур.

СЕМЕ́Р -ди, -да, гз. акт. -ри гьайвандал пар эцигдамаз, адан далудал эцигдай къене нагъвар тунвай турба; семер алай балкlан.

СУПI -ди, -да, гз. акт. -ари хаш лишан (къумардин чарарал).

СУПIУ́Р -ди, -да, гз. акт. -ри 1. тех. фарфалаг; 2. нугъ. цIакул; * супlурни галукь тавуна зарар тахьана, са хасаратвални тахьана, сагъ-саламат.

СУРУ́НКЪВАН -ци, -це, гз. акт. -ери сурун кьилихъ ядай къван.

СУРУ́НПЕПЕ -ди, -да, гз. акт. -йри зоол. гзафни-гзаф сурарал жедай са пепе.

СУТФАНУН (-из, -на, -а) сафунай ягъун; гъуьр сутфанун; къуьл сутфанун.

ТIАМБУ́Р -ди, -да, гз. акт. -ри тиски (урус.).

ТIАРУ́Н -ди, -да, гз. акт. -ри сажа (урус.), гьис (гурмагъди ва мсб. кьадай); * тlарун хьтин тIарундиз ухшар, чIуп-чIулав.

ТАБ [тhаб] судорога (урус.); таб акьалтун судорогади кьун, дамарар агаж хьун, къиж хьун, гьерекат ийиз тахьун.

ТАБ [тhаб] 1. ламувал; таб чIугун ламувал чIугун; 2. ламу, кьеж кумай, кьуру тушир, ицIи; таб кIарас ламу кIарас.

ТАБ хьун ламу хьун, ламувал чIугун.

ТА́БВАЛ -или, -иле, гз. акт. -илери ламувал; таб, кьеж кумай затIунин гьал.

ТА́ПКА нугъ. ди, -да, гз. акт. -йри х.м. керки; тапка ягъун.

ТАХВА́Р -ди, -да, гз. акт. -ри калрикай авур гъуьр (сав авун патал).

ТЕЖЕ́Н —ди, -да, гз. акт. -ри цел (чуьхвена цIийи кьилелай кIвалахарзавай).

ТИРГ -ини, -ина, гз. акт. -ери анат. сарарин кIаник квай як.

ТИХТИ́Х —ди, -да, гз. акт. -ри; хъиткъитI.

ТУГЪ [ттугъ] -вади, -вада, гз. акт. -вари цурунек; некlеди кайида тугъвадиз уф гуда.

ТУГЪА́ГЪА (тугъугъа) —ди, -да, гз. акт. -йри давугъа.

ТУЛА́БА [ттулаба] нар. сиви-сивди; тулаба ацIурун (тулаба авун).

ТУМУ́Н [тhумун] 1. тум патал хвенвай; тумун мух (къуьл); 2. рах. дамазлух, жинсинин; тумун гьер.

ТУРГЬУ́ЦI гзаф жими тинидин хапIа; тургьуцl хапlа маж (гзаф жими).

ТУРМА́ЧI (туьрмецI) -ди, -да, гз. акт. -ри къене гъери, шур, ва я ниси туна луьле хьиз алчударнавай фу, лаваш.

УЗУН (-аз, -ана, -уз) гл. къавурун; мес. кинияр, чIахар, шуьмягъар, семечкаяр ва мсб.; хуьрекриз талукь туш).

УСУ́Н¹ -ди, -да, гз. акт. -ри жугъун, чапар, жалан; цацарин усун; усун чlугун (усун элкъуьрун) жугъун элкъуьрун, жугъунда тун.

УСУ́Н² (-аз, -ана, усус) гл.: усай ван акIай хьтин, хир-хирдай хьтин чIун галай ван; усай шикил хъсан кьатIуз тежер, рангар акахьай хьтин, хъипи хьанвай, михьиз аквазвачир шикил; усай экв заиф экв, буьркьуь экв; ванер усун ванер ифин, ванер акIун, ванер кьун; усана акун вилериз хъсан акун тавун, вилериз зайиф акун, вилериз циф авай хьиз акун, вилери хъсан кьатун тавун (са затI).

УФТАН хьун нугъ. гъалиб хьун.

УФТА́НВАЛ гъалибвал.

УФТА́НВИЛЕЛДИ нареч. гъалибвилелди.

УЬЛЖЕ́ тумун винел пад; уьлжед як; уьлжедин кIараб дунбукьул.

УЬЛУ́ЬГАН -ди, -да, гз. акт. -ри 1. рух храдай ттарарин гьяркьуьвилихъ гагьадардай кIарасрикай гьар сад; 2. рах. гзаф яргъи (кас).

ФИТIИ́Л: фитlил хьайи бириш-бириш хьайи, шуьткьверар гьатай; сур хьайи; фитlил хьун биришар гьатун, бириш-бириш хьун, шуьткьверар гьатун; сур хьун (ппек, парча).

ФИТIИ́ЛАРУН (-из, -на, -а) бириш-бириш авун, биришар тун, шуьткьверар тун (пекина, парчада).

ХАЛУ́ДРУШ -а, -а, гз. акт.-ари халудин руш.

ХАЛУ́ДСВАС -суса, -суса, гз. акт. -сусари халудин паб.

ХАЛУ́ДХВА -хци, -хце, гз. акт. -рухвайри халудин гада.

ХАНГАКI —ди, -да, гз. акт.-ри регьятвилелди ахъайиз жедай тIвал (цIилинал, епинал). 

ХЕЛЕ́Р -ди, -да, гз. акт. -ри нугъ. гатун хали.

ХУДУ́ГУН (-из, -на, -а) гл. мажбур авун, гьалдарун, гьавалатун.

ХУРА́ЛАГЪУН (-из, -на, -а) гл. нугъ. эзбер авун; шиир хуралагъун шиир эзберун.

ХУРА́ЛАЙ нареч. эзбердай, эзбер; хуралай лугьун эзбер лугьун; хуралай авун кил. хуралагъун.

ХУЧА́Р -ди, -да, гз. акт. -ри хуржун, ири гьебе.

ХУЬШУ́ЬН -и, -а, гз. акт -ри гьава мичIи жедай вахт, хурушум; хуьшуьн хьун хурушум хьун, гьава мичIи жез авалун (башламишун), нян хьун.

ХЪАР х.м. цик квачир чил.

ХЪАЧ айгьанат, рахшанд; хъач авун кил. хъачун.

ХЪА́ЧУН (-из, -на, -а) 1. айгьанатун (нугъ. элесалмишун); 2. пер. квягъун, алцурарун, тупIал элкъуьрун.

ХЪВЕ́РУН (-из, -на, -а) 1. хъуьруьн; 2. пер. айгьанат авун, рахшандун.

ХЪИЛЕ́РУН са-сасадакай хъелун.

ХЪИЛЕ́ТI —ди, -да, гз. акт. -ри фад-фад хъелдайди.

ХЪИЛЕТIВАЛ фад-фад хъелдай касдин гьал.

ХЪИМ -еди, -еда, гз. акт. -ери муьрхъ, пас; хъим кьун муьрхъ кьун, пас кьун.

ХЪИПРЕ́ГЪАЛАР (-и, -а) бот. це экъечIдай гъалариз ухшар набатат.

ХЪУЬМ -еди, -еди, гз. акт. -ери руьхъ (пIапIрусдин).

ХЪУЬТУЬЛ хьун 1. хъуьтуьл гьалдиз атун; 2. милайим хьун.

ХЪУЬТУ́ЬЛАР гз. бедендин хъуьтуьл чкаяр, хъуьтуьл якIар; * хъуьтуьлрикай кьун къилихда гьахьун, мез-гъвел яна рази авун, рекьив гъун.

ХЪУЬТУ́ЬЛАРУН (-из, -на, -а) 1. хъуьтуьл гьалдиз гъун, хъуьтуьл авун; 2. пер. секинарун; * фу хъуьтуьларун къилихда гьахьун, мегьрибанвал авун, ялтахвал авун.

ХЪУЬТУ́ЬЛВИЛЕЛДИ нар. хъуьтуьлдаказ, хуш мецелди., милайимдаказ.

ХЪУЬТУ́ЬЛДАКАЗ кил. хъуьтуьлвилелди.

ХЪУЬТУ́ЬЛДИЗ кил. хъуьтуьлдаказ.

ЦУРУ сущ. -ди, -да, гз. акт. -йри (нугъ. турши).

ЦУ́ЬКУН (-из, -на, -а/цуьк ая) цуьк авун, цуьк ахъаюн; ичин тара цуькна.

ЦУЬР -уьни, уьна; гз. акт. -ери кьев, чIул.

ЦУЬРГЪУ́Ь -ди, -да, гз. акт. -йри зоол. чIуру чIиж.

ЦIЕГЬЕ́РХЪАН -ди, -да, гз. акт. -ри цIегьер хуьдайди, цIегьерин чубан.

ЦIЕГЬРЕ́КЬАР гз. бот. азалийа.

ЦIЕМ -ини, -ина, гз. акт. -ери: цIум; гъилин цlем гъилин, цам (ва я сят) кутадай чка; кlвачин цlем кIвачин метIелай агъуз кIегьебдал кьван авай пай.

ЦIУРУ́ куьгьне; цIуру ппек.

ЦIУРУ́ВАЛ куьгьневал.

ЧАВУ́ЧИ -ди, -да, гз. акт. -йри нугъ. арачи (мехъерин дем тухудайди).

ЧАВУ́ЧИВАЛ арачивал; чавучивал авун арачивал авун (мехъерик).

ЧАКЪВА́ЛАЙ: чакъвалай авун сас гун, саралай авун, жакьун, тIуьн, гъварч авун, кукIварун.

ЧАНГ -а, -а, гз. акт. -ари 1. къве гъилинни къен (сад садав агудна зур кIевнавай гьалда); чанг ягъун чангуналди къачун (са затI); 2. чангуна гьакьда кьван, чангуни кьадай кьван; са чанга авай гъуьр; * чангу ягъун балкIанди къве кIвачел акъвазна вилик галай кIвачеривди ягъун.

ЧАТУ́ХЪАН -ди, -да, гз. акт. -ри чатук ракьукай жуьреба-жуьре майишатдин алатар расдай устIар; чатухъандихъ маша жедач.

ЧЕПИ́ [ччеппи] прил. чеб квай; чепи накьв.

ЧЕПИ хьун чепи тир (чепедин) гьалдиз атун.

ЧЕПИ́ВАЛ чепи накьвадин гьал; накьвадин чепивал.

ЧИЛИ́Н [ччилин] нугъ. 1. аскIан, кьакьанвал тIимил авай; чилин кIвал; 2. аскIан буйдин, аскIан; чилин кас.

ЧИЛИ́НАРУН (-из, -на, -а) нугъ. аскIанарун.

ЧИ́НИХЪДИ нареч. чин кIаник квай гьалда (мес. ярх хьун).

ЧИ́Н-ЧИ́НАЛ нареч. чин-чиниз яна, чин-чинихъ элкъуьрна; чин-чинал ацукьун; * чин-чинал алай вилик квай, къарши; чин-чинал атун сад-садал гьалтун, дуьшуьш хьун.

ЧУГВА́РВАЛ регъуьвал; чугварвал авун кил. чугварвалун.

ЧУГВА́РВАЛУН (-из, -на, -а) гл. 1. регъуьвал авун, регъуьвалун; 2. пер. къакъасун, кичIе хьун, игьтият авун.

ЧУКIУ́Л -ди, -да, гз. акт. -ри хци сив авай, атIудай алат; чукlулдин хер.

ЧУКУ́Н (чукваз, -а, чукуг) чукуна фин зверна фин, чукурун.

ЧIАНКЬ -уни, -уна, гз. акт. -ари 1. чIанкьдай ван (тупIар ялдамаз ва я гардандиз звар гудамаз акъатдай чIанкьдай ван); чlанкьар акъудун тупIар сад-сад ялиз, ва яр гардандин звар гана гьахьтин ван акъудун; 2. рах. сад садан къене гьатдай ракьун дуьгме.

ЧIЗА́НУН (-из, -на) гл. вилер накъвадив ацIун, шел атун, шедай гьалдиз атун, шехьиз кIан хьун; * регъуь чIзанун рах. регъуь дакIун, регъуь некIедив ацIун.

ЧIИНТ -ини, -ина, гз. акт. -ери тарцин чкалдинни кIарасдин арада жедай хъуьтуьл къат (чIунар); гьахьтин чIунарикай раснавай цIапан; чlинтинай къван ягъун; * чlинтинай акъатайди хьиз фин гуьлле хьиз фин, тади кваз фин.

ЧIУДГЪУ́НУН, ЧIАДГЪУНУН (-из, -на, -а) гл. гудун, гужун, къазунун.

ЧIУДГЪУН хьун (чIадгъун хьун) гватун.

ЧIУ́КУН (-из, -на, -а) гл. гудун, паюн, кIус-кIус авун, цIил-цIил авун.

ЧlЕМЕ́ДЦУЬК -веди, -веда, гз. акт.-вери бот. дуьдгъверцуьк.

ЧIУТРА́ЦУЬК бот. ромашка лекарственная.

ШЕРЕ́ХАЙ гзаф шехьдай, фад-фад шехьдай, шехьдай.

ШЕРЕ́ХАЙВАЛ фад-фад шехьдай аялдин гьал.

ШЕРЗУМ хьун 1. чандиз атун, чан туьтуьниз атун; жазан хьун, безмиш хьун; 2. пер. гъамлу хьун, сугъул хьун, шехьдай гьалдиз атун.

ШЕ́РЗУМУН (-из, -на, -а) 1. чан туьтуьниз гъун, инжиклу авун, чандиз гъун; 2. пер. гъамлу авун, сугъуларун.

ШИРИ́ШУН (-из, -на, -а) гл. кьацIурун (кьиляй-кьилди).

ШТIУ́НУН гл. 1. пар эцигун, эцигун (далудал); шала штlунун шала эцигун (далудал); 2. пер. хиве тун, хивез вегьин (залан са кар).

ШУТХУ́Н: шутхун хьун 1. галчIур хьун; 2. пер. шуткьун хьун, арадай акъатун.

ШУТХУ́НУН (-из, -на, -а) галчIурун, чилелай галчIурна тухун, галчIуриз-галчIуриз тухун.

ЭКЪВЕРЧИ -ди, -да, гз. акт. -йри нугъ. къекъвераг, це лугьуз экъведайди.

ЭКЪЕ́ТI хьун чкалар алатун, хъархъар алатун (хъархъун).

ЭКЬИ́ гзаф жими тушир (густой); экьи нек; экьи мураба; 

ЭКЬИ авун экьи гьалдиз гъун.

ЭКЬИ хьун экьи гьалдиз атун.

ЭКЬИ́ВАЛ экьи затIунин гьал.

ЭКЯ: экя хьун 1. жими затIунин къенез аватна кьежин, куьцIуьн; 2. пер. хатур амукьун, перт хьун, рикIик хкIун, рикI хун.

ЭКЯ́ГЪУН (-из, -на, экя/-а) гл. 1. жими затIунин къене кутуна акъудун, кьежирун, куьцIуьрун; виртlедик фу экягъун; 2. пер. хатур хун, рикI хун, перт авун; * куьл (кул) экягъун пер. рах. 1. кьецIивал авун, кьецIивалун; 2. татаб хьун, татабар хьун; пис пабни кьий, кул экядай балкlанни.

ЭЛЧIИ́ХУН (-из, -на, элчIих) гл. 1. як хтун, як ахкьалтун, сагъ хъхьун (хер алай чка); 2. кьуру хьун, ккар кьун, сагъ хъижез авалун (хер).

ЭМЕ́ДРУШ -а, -а, гз. акт. -ари эмедин руш, бубадин вахан руш.

ЭМЕ́ДХВА -хци, -хце, гз. акт. -рухвайри эмедин гада.

ЭПСИ́Н секин; * эпсин авун кил. эпсинарун.

ЭПСИН хьун секин хьун; мес. ара эпсин хьун; * рикl эпсин хьун рикI секин хьун.

ЯКЬУ́Н (-аз, -уна, -ура) гл. 1. жагъун; жагъурна къачун; 2. пер. акун, гьисс авун; регьятвал якьун.

ЯКЬУ́РУН (-из, -на, -а) гл. жагъурун.

ЯЛ хьун акьаж хьун, тIарам хьун; акьаж хьана яргъи хьун.

ЯХКЬУ́Н (-аз, -уна, -укь) гл. жагъун хъувун, къажгъун (квахьай затI).

ЯХКЬУ́РУН (-из, -на, -а) жагъур хъувун, къажгъурун.

ЯЦIУ хьун 1. яцIу гьалдиз атун; къалин хьун; 2. пер. куьк хьу

                                                                                                       Юсиф Халилов