(Кхьираг  Теймур Алиханован уьмуьрдин рекъикай)

«Теймур Алиханов чlехи кас, асул къагьриман тир. Халкьдин дердияр гьялун патал чаз Теймур Алиханов хьтин къагриманар кканда».             

                                                                                                                                                                                                           Забит Ризванов                                                                                                                                       

Алиханов  Теймур Саидан хва  1924-йисан апрелдин  21-аз Азербайжан Республикадин Къуба райондин Дигагьрин  хуьре дидедиз  хьанва. Юкьван мектеб гьа райондин  Алексеевка хуьре акьалтlарнва. 

1942-1943-йисара жегьил Теймура Ватандин Чlехи дяведа иштиракна, ада   вич викlегь аскер  хьиз (ам  чlехи сержант тир) къалурна. Кьведра залан хирер хьана: сифте адан кьилик къумпарадин къелпеяр галукьна, гуьгъуьнай юкьван тарцелай хер къачуна. Теймур Алихановаз  1943-йисуз «Яракьан къуллугъда викlегьвал къалурунай» медал ганай, гьа йисузни сагъламвилиз килигна ам кlвализ ахъайнай. 

Дяведин эхир йисара Теймур Алиханова Къуба райондин Куркунрин хуьре аскерар вердишардай курсара малимвал авуна. Гуьгъуьнай ада Дагъустандин  Цlийи Къурушрин хуьруьн мектебда малим яз кlвалахна, гьакlни Дербентдавай педтехникумда, урус-лезги чlаларин группада кlелна. Педтехникум  акьалтlарай жегьил хайи хуьруьз хтана, урус чlалан муаллимди хьиз кlвалахиз эгечlна. Вини дережадин чирвилер къачунин мураддалди Теймур малимди Азербайжандин Педагогвилин Институтда кlелнай. 

Алатай асирдин 60-йисара Кцlара «Рикlин гаф» тlвар алай литературадин кlватlал арадал атайла, Теймур Алиханов чlехи ашкъидалди адан жергейриз  гьахьнай. Гьикаяяр, шиирар  кхьиз эгечlай Теймур малимди «Диде Ватан» тlвар алай поэма,»Къекъвей рекьер», «Намус», «Цlийи хзан», «Дидедин туьнбуьгь» хьтин драмаяр кхьена. 

Гьа девирда  «Къуба» регионал газетдихъ галай   лезги чlалал тир кьве чин акъудунни адан хиве гьатнавай. Теймур малимди гьам Дигагьрин мектебда кlвалах ийиз хьана, гьамни яхдаказ Къубадиз физ, газетдин материалар текдаказ гьазурна вахкуз хьана. Ада гьакlни райондин юкьван мектебра лезги чlалан тарсар кутун патал женг тухвана. 

Теймур малим  хъсан хзандин кьилни  тир: уьмуьрдин юлдаш Зуьлейха ханумдихъни Теймур малимдихъ  кьве хвани(Тейфур ва Илкъар -абур  рагьметдиз фенва), кьве руш(Эсмирани Самая) хьанай. 

Алиханов Теймур Саидан хва 1963-йисуз  жегьилзамаз, яни къанницlекlуьд саваз  рагьметдиз фена. Аллагьди вичин суруз нурар къуррай!
«Къекъвей  рекьер» драмадикай
Азербайжан Республикада лезги културадинни литературадин  Ренессанс девир тир алатай асирдин 60-йисара кхьенвай и тамашадин эсер советрин системадиз, гьа девирдин ацукьун-къарагъунриз, компартияди  жемиятда къугъвай ролдиз талукь я.
Теймур Алиханован сифте эсеррикай тир «Къекъвей рекьер» 1958-йисуз кхьенвайди я. Драмадин игитар са яргъал лезги хуьре юкьван мектеб куьтягьнавай  жегьилар я. Пйесадихъ квай игитар чавай кьве группадиз пайиз жеда: 1.Девирдин тlалабунрин рекьяй физвайбур; 2.Советрин системадихъ кваз кьан тийизвабур.
 «Девирдин жегьилрин» цlиргъиник Тават, Вера, гуьгъуьнин Мурад; «Жуван интересар патал» группадик Керим, сифтегьан Мурад, Аня акатзава.
Садлагьай группада авай жегьилрин арадавай Тават тlвар алай руш  хкягъ хьанваз аквазва. Ам эсил хуьруьн руш хьиз, вижевай советрин девирдин жегьилни я. Тават комсомол я, вичин пакаман уьмуьр адаз коммунист партиядин жергейра аквазва. Юкьван мектеб агалкьунралди куьтягьнаватlани, ам вини дережадин кlелун патал шегьердиз рекье гьатзавач, акси яз Тават хайи колхоздин фермада кlвалахал акъваззава. Авторди гьа икl, Тават амай жегьилриз чешне хьиз къалурзава!
Эсердавай   кьведлагьай  групдин «игит» Керим  кхьирагди чинлай къени, къеняй лагьайтlа чlуру къилихрин иес хьиз къалурзава. Ам эгоист кас я, адан девиз -«Вири заз хьурай!» я. Керима уьмуьрдин  рекьера чlугвай зегьмет гьавайда физва, бубайри  лагьайвал, «ам са куьнкайни жезвач».
«Къекъвей рекьер» драма социализмад  реализм  методдал кхьенвай сегьнедин эсер я. Ада чи алай девирдихъ  галаз кьазвач, вучиз лагьайтlа и эсердин кьилин макьсад-коммунизмад жемиятдихъ физвайбурун  идеалрин тарифар авун я. Чун лагьайтlа алай девирда дуьз виш йисан кьулухъ элкъвенва, яни капитализмад жемиятдиз хтанва. Гьавиляй инсанрин арада стхавилин, барабарвилин, гьахъ-адалатдин шартlар амач, гьар са кас вич-вичихъ хьанва…
Ятlани Теймур Алиханован и эсер лезгийрин са асир виликан уьмуьрдикай, ацукьун-къарагъуникай гилан ва къвезмай несилар хабардар ийидай тамашиятдин са чешне хьиз чаз масан я!
                                                                                                                                                                     

                                                                                                                                                                          Вакъиф Муьшкуьрви

                                                                                                                                                   Манкъулидхуьр, 2020-йис, апрел.