Россиядин писателринни журналистрин союзрин член, тарихдин илимрин кандидат, «Самур» газетдин сад лагьай редактор хьайи Фейруз БеделовахЪ галаз ихтилат.

  «Самур» газетдин сад лагьай нумра акъатайдалай 20 йис алатнавай ч1авуз а яргъал йикъар рик1ел хканайт1а хъсан жедай. Ихьтин са суал: Азербайжанда сад лагьайди яз печатдай акъатай республикадин лезги газетдин т1вар вучиз «Самур» эцигнай?

— «Самур» лезгийрин чилелай авахьзавай виридалайни ч1ехи вац1 я. Тарихдин ктабра кхьенвайвал, алатай асирра Самур вац1ун кьере чи чилерал гьарза хьанвай ягъийрихъ галаз вишералди ягъ-ягъунар хьайиди я. И вац1 чалай яргъал-мукьвал алай гзаф халкьаризни гьеле чи эрадилай вилик хъсан чидай. Са гафуналди, Азербайжанда сад лагьай сеферда яз лезги ч1алал акъатзавай республикадин газетдал чи чилелай авахьзавай виридалайни ч1ехи вац1ун т1вар хьун тебиидаказ кьабулун герек къвезва. Анжах…газетдин т1вар жугъурун зи хиве гьатнавайт1а, эвелдай залай аслу тирт1а, за адал «Самур» т1вар эцигдачир. Вучиз лагьайт1а, а гаф чи ч1алан гаф туш, маса ч1аларай атанвайди я. Виридаз чидайвал, лезгийри и вац1уз «Кьулан вац1» лугьуда: камариди хьиз чи чил гине (къужахда) кьунвай, и патани, а патани жуванбуру уьмуьрзавай виляй. Чи мифологияда лагьайт1а, и вац1ун т1вар «Кас вац1» хьиз ама. Ам грекринни румвийрин ктабра «Кайси» т1вар алаз гьатнава. И кар, алимри лугьузвайвал, чи ч1ехи бубайрин — касрин (каспийрин) т1варунихъ галаз алакъалу я.

 Газетдин т1вар «Самур» хьунин себеб масад я: газет лезгийрин культурадин обществодин а ч1авуз седри тир К. Мусаева «Самурдин сес» т1вар алаз эвелдай регистрация авунвай. За а яргъи т1вар куьруь хъувуна, са гаф-«Самур» туна. Чи т1вар-ван авай ч1угар Дарвин Велибекова Яран суварин рагъ акьуна цразвай Шагь дагъдин михьи мурк1арикай куьз жезвай ст1алар к1ват1на, абурукай «Самур» т1вар сумаг хьиз устадвиливди «храна», газетдин сад лагьай чинал эцигна.

Газетдин сад лагьай коллективдикай.

— Гьар са печатдин органдиз адан уставда кхьенвай вири патара, вири хилера к1валах тухун патал редакциядин коллектив герек тирди виридаз чида. Иллагь хьи, сифте яз юкьвал акъатзавай газетдиз. Анжах гьар юкъуз редакциядиз атана, чпин отделра ацукьна к1валах тухудай журналистар к1ват1дай такьатар газетдиз хьайиди туш. Редакциядиз вичин бюджет тахьун са патахъ акъвазрай, гьич компьютер авачир, машинка лагьайт1а, ам чав са хъсан касди гьечеда вуганвай. Ихьтин шарт1ара газетдин гьар са нумра гьазурзавайбур чи халкьдихъ, чи культурадихъ рик1 кузвай ксар тир. Заз а ч1авуз гьеле институтра к1елзавай студентар тир «Самур» газетдин корреспондентар Камран Къурбаналиеванни Билал Адилован т1варар кьилди кьаз к1анзава. Жалал Жалалова жавабдар секретарвални ийизвай, макъалаярни кхьизвай. Шериф Шерифова сифте нумрайриз фотояр, гьак1ни гъилив шикилар ч1угунай. Кц1арай Видади Севзиханова, Бакудай Этибар Багъирова, Седакъет Керимовади, Мевлуд Ярагьмедова фад-фад макъалаяр кхьизвай, газетдиз куьмек гузвай.

Газетдин тираждикай, къенен кьадардикай (объем).

— 1992 йисан январдин садаз акъатай сад лагьай нумрадин тираж 3000 тир. Февралдин вацралай тираж 3500, апрелдилай 4300, майдилай 5000 хьана. Чна июндин эхирдалди гьар гьафтеда са нумра гьазурна чапдай акъуднай. Газетдин гьар нумрадизни муьжуьд чин авай. Маса гафаралди лагьайт1а, чна ругуд вацран къене акъудай газетрин къенен кьадар, чалай кьулухъ к1валахай редакторди пуд-кьуд йисуз акъудай газетрин къенен кьадардив гекъиг жеда.

Июлдин вацра типографиядиз гудай такьатар авачир виляй газет акъатнач. Августдиз газетдин кьве нумра чап хьана. Абурукай эхиримжи нумра кьуд чининди тир. А вацран эхирдани газетдин редакциядин сад лагьай коллектив вири санал к1валахилай экъеч1на.

Редакциядин журналистривай муьжуьд вацра вуч ийиз хьана?

— Сад лагьайди, республикадин лезги газет печатдай акъатуни виридан рик1ел хкана хьи, чаз халкьни, ч1ални амайди я. Амма, чи ч1алан фондуна маса ч1аларай атанвай вишералди гафар гьатнава. «Самур» газетдин коллектив сифте яз чи ч1ал михьи хъийидай, чарадан гафарин чкадал чи гафар хкидай к1валахдив эгеч1на. Чаз рубрика авай «Лезги ч1ал: к1ела, рахух, рик1е хуьх!» Газетдин инициативадиз чи алимри, гьак1ни интеллигенциядин маса векилри — В. Гьажигъаева, А. Галимова, Ф. Мурсалова, С. Халидова ва масадбуруни гьай гана. Алатай девирди субутнава хьи, редакцияди дуьз рехъ кьунвай. Гила а процесс Кьулан вац1ун кьве патани физва.

Кьвед лагьайди, чун лезги фольклор к1ватиз эгеч1на. Ругуд вацран къене газетди Ст1уррин (к1ват1айди Э. Багъиров я), Яламадин (к1ват1айди К. Къурбаналиев я), Къарат убадин, Кьилегь убадин, Накьвад муькъуьн (к1ват1айди З. Мурадханов я), Хуьлуьхърин (к1ват1айди З. Багъирова я), Т1игьиржалринни Ширвановкадин (к1ват1айди Э. Оружов я), Чпиррин (к1ват1айди Э. Гуьлалиев я), Манкъулуд хуьруьн (к1ват1айди З. Ризванов я), Куьре патан (к1ват1айди Н. Мирзеева я), Ц1ийи хуьруьн (к1ват1айди Ф. Сердарова я), Кчанрин (к1ват1айди А. Шагьназарова я), Вурварин (к1ват1айди Ш. Абасов я), Ясабрин (к1ват1айбур Н. Уьлчуьханан хва, С. Амирбекова, Т. Къайибханова, А. Пашаев, С. Мамедбеков я) лирлияр, гьак1ни К. Къурбаналиева, Э. Гуьлалиева, Я. Шалбузова, Б. Рагьимова ва масадбуру к1ват1навай бубайрин гафар, са шумуд хуьруьн хкет1ар вичин чинриз акъудна.

Пуд лагьайди, газетди чи халкьдин, литературадин, ч1алан тарихдикай алимрин исследованияр чапна, дегь девирдилай авална тарихда т1вар тунвай ч1ехи ксарикай, хъсан-пис кьисайрикай, чара-чара хуьрерикай кхьена, гьа ик1а газет к1елзавайбурун зигьин уяхарна. Ст1ур Далагь. Куьре Мелик, Ашукь Ягья, Хуьлуьхъви Абдулжелил хьтин шаирринни мазанрин т1варар вирида сифте яз «Самур» газетдай к1елна. Лезги ч1алан группадик квай халкьарин бубайрин тарихдикай дагъустанви алим И. Ихилова кхьенвай ктабрихъ галаз гзаф инсанар «Самурдин» чинра таниш хьана.

Кьуд лагьайди, чна жемятдиз республикадин мадаратда, культурада, политикада физвай процесрикай гьар нумрада хабар гузвай, к1елзавайбур чи халкьдин гьар йикъан уьмуьрдихъ галаз танишарзавай. 

Вад лагьайди, чи журналистри, газет к1елзавайбуру чара-чара жанрийри кхьенвай материалар чна газетда пуд ч1алал чап ийидай адет кутуна. Гьа идалди, редакцияди чи халкьдиз, чи интеллигенциядиз, рик1ивайни, интернационал руьгь авайди виридаз къалурна, субутна.

Завай ругуд, ирид, муьжуьд лагьай пунктарикайни рахаз жедай. Анжах, завай хьайит1а, гьа винидихъ лагьанвайбурни са интервью патал бес я.

Сад лагьай нумра акъатзавай ц1ийи журналдин коллективдиз мурад?

Халкьдин рик1 алай шаир рагьмет хьайи Забит Ризванова а ч1авуз «Самурдиз» ракъурнавай макъалада («Самур», 1992 йис, № 9) газетди кьунвай рекьин гьар са гишир анализ авунвай, а рехъ дуьзди тирди, а рехъ мадни гьяркьуь, шегьре авун герекди кхьенвай. А ч1ехи касди вичин макъаладал ихьтин т1вар эцигнавай: «Газетди кьенвай миллетдал чан хкида». И фикирдик далу кутуна лугьуз жеда хьи, к1елзавайбурув вахтунда агакьарнавай, тапарар галачир информацияди халкь уяхарда, век1егьарда, кьегьаларда, адан гуж ц1удра артухарда. И фикир къенин юкъуз мадни актуал хьанва. Куьне печатдай акъудиз авалнавай журнал къенин шарт1ара жемятди информация къачудай-руьгьдин яд хъвадай ц1ийи са булах я. Къуй и ц1ийи булахдай, лезгийрин мифологияда авай Бини т1вар алай къушра хъвайи булахдай хьиз, чи халкьдиз кьиникь галачир уьмуьр гудай яд авахьрай!

Ихтилат авурди Каркам Аламви я.