Ингье, 2023 лагьай йис атана алатна. Вири хилерай важиб вакъиаяр,тIварар рикIел хкана, юбилеяр къейдна.
Гьар са гъвечIи ва чIехи вакъиайрин вилик газетрин, журналрин редакцийрал «гьужумзавай», тапан машгьурвилихъ галтугзавай кьаракри сифте жергеяр кьуна.
Амма Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметова – чи руьгьдин амадаг, юбиляррин ц1иргъиник хьанач.
Х.Хаметова — лезги халкьдин т1вар — ван  авай векил, жемиятдинни сиясатдин асул  женгчи я.
Эбеди  месэлайрикайни тIалрикай кхьизвай шаирдихъ галаз чи суьгьбетар са шумудра хьайиди я. Абурун кьилин метлеб йисаривай зайиф тежерди хьуниз килигайла, чна шаирдиз са шумуд суал гана:
Играми Ханбиче Шихрагьим руш!
Чи вах, халкьдин руш ва шаир, жемиятдин хци гафунин сагьиб, гзаф мярекатра халкьдин таъсиб хуьзвай векил… Аку садра, ви тIварцIи чи рикIел гьикьван баркадин крар, чIехи
яржар, дережаяр гъизва!
Ви шаирвилин севт гзаф рикIера ва майданра зар алаз рахазва. И кар халкьди, жемиятди, гьукуматди  ви зегьметдиз ганвай чIехи тIварари, шабагьри, ийизвай  гьуьрметрини субутзава. Етим Эминан, Ст1ал Сулейманан, Шарвилидин, Дагъустандин
Гос. премийрин, Дуствилин ордендин ва эдебиятдин рекьяй хейлин маса лишанрин иеси тир вал Дагъустандин халкьдин
шаирвилин тIварни атун дуьшуьшдин кар туш. Анжах халкьдин  уьмуьрдалди кам вегьин — адаз паквилелди къулугъзавай  рухвайризни рушариз ахъа жезвай бахт я ам!
Ви тIвар Лезгистандивай, Дагъустандивай, Кеферпатан  Къавкъаздивайни хейлин яргъара машгьур хьанва, дуьнедин гзаф
чIаларал ви эсерар рахазва. И карди вун чидай  вирибурук дамахдинни  гьейранвилин гьиссер кутазва.
Ханбиче Шихрагьиман руш, ваз сифте нубатда юбилей мубаракрай!
Халкьдин шаирдин юбилей халкьдин сувар я лагьайтIа, чун бат1ул  жедач. Вахъ къе лугьудай гафар, ийидай веревирдер тIимил авач.
Теснифрин еке рехъ фенва. Гьавиляй суал: чIалан теснифрин рехъ  хкягънавай инсандин кьилин алат вуч я, ваз а алат гьикI муьтIуьгъ я?
– Гаф, гьелбетда, гаф! Гафунилай инсандин зигьин гат1унзава.
Гаф вахтунин векил я. Гафунилай ви сихилдин, жинсинин, миллетдин руьгь,тежриба гатIунзава. Къведай чкадал лазим, кутугай гаф кардик кутун  тавурла, адан мана-метлеб усал жезва.

Эдебиятда гаф чкадал атун иллаки важиб я. Гьавиляй вири  уьмуьрда зун а алат жуваз муьтIуьгъариз алахънава.
Гафунив, тIебиатдив хьиз, мукъаятдиз эгечIун герек я. Гаф, чIал чаз, агъзур йисаралди агъзур несилри зегьмет чIугуна, тунвай багьа имарат я.
Чалай кьулухъди несилар къведа, гьабур патални чIал хуьн чи буржи я.
Халкьдикай миллет ийизвайдини чIал, халкь са чIалал рахун я. ЧIала чи  сихилдин, миллетдин уьмуьр, тежриба, руьгь кIватI хьанва. Халкьди
арадал гъанвай виш — азур йисарин тарих авай манийри, риваятри ийизвай  таъсирни гьанай къвезва. Лугьуз тежер хьтин зегьметар чIугуна, фейи несилри чаз чIал, ктаб туна.
ЧIалан важибвал инсандиз хъсандиз чидай. Гьавиляй патан уьлквейрин  чапхунчийри, адет яз, чIалак хкуьрдай, шегьеррин, магьлейрин, чкайрин  тIварар дегишардай, милли чIал къадагъа ийидай.
– Гъавурда акьазва: чун къе мад гуя гьа девиррал хтанва. Къадим халкь яз, чна чи къадим чIал гьикI хуьзва лугьудай суал арадал  къвезва.
– Вун гьахъ я. Лезги тарихдикай, лезги чIалакай, лезги  къагьриманрикай маниярни гимнияр, поэмаярни романар лезги кхьирагри   тIимил арадал гъанвач. Виридакай рахайтIа, ихтилат яргъал фида. Тарихда  гел тур чIехи векилрин ван, хци зенг хьиз, чи  япара акьазва, а сесини
халкьдин азад гьисс, кьакьан руьгь хуьзва. Гила чи нубат атанва.
Асиррин векилрин рекьер регьятбур хьайи мисалар инсаниятда авач жеди.
Месэла, Кьуьчхуьр Саидаз, я Етим Эминаз, я СтIал Сулейманаз регьят  хьайиди туш. Чаз кудай цIар тун патал абуру гьихьтин жафаяр чIугунатIа,  ганатIа, вуч къурбанднатIа, виридаз чизва.
Амма вахтар дегиш хьанва, халкьарни дегиш жезва. Гагь-гагь заз акI аквада хьи, рикI чIехи инсанарни кьит жезва. Лугьуда хьи, сур чIавара  шаирди хъсан са шей туьк1уьрдай, пачагьри адаз вичихъ барабар къизилар  гудай, еке гьуьрметар ийидай. И кар чаз Низами Генжевидин уьмуьрдиз  талукь малуматрайни таниш я.
Урусатдин пачагь хьайи Екатеринадикай чIуру гафар, келимаяр са  кьадар кхьенва. Амма гьа са вахтунда ам гзаф къадир авай, руьгьдин,
марифатдин месэлайриз къуват гудай инсан хьана. Дуьнедин эдебиятдин ва гьикметдин гъавурда авай, к1ел – кхьин чидай дишегьлиди, вич Урусатдин пачагь яз, Фиренгистандин гьикметчи Дени Дидродиз лап еке пенсия тайинарна.
Гьикметдин ктабар вара — зара тахьурай лагьана, пачагь дишегьлиди абур лап
еке къиметрай маса къачуна, гьа Фиренгистанда хуьз хьана. Ихьтин мисалар Рум вилаятрай кьил кутуна, гзаф ч1авар алатна. Ахьтин къадир авай ксар гилани авачиз туш. Заз са кьадарбур маса миллетрикай чида. Амма, гьайиф хьи, чакай лезгийрикай…

– Фикир давамариз четин жезвани? Чибурун арада жумарт ксар — спонсорар кьит яни?
– Халкь, миллет патал газет — журнал, ктаб-дафтар арадал гъун четин кар  я, амма абур квадарун – регьят. Сад Аллагьдиз шукур хьурай, яваш-яваш  гьукуматарни гуьнгуьна гьат хъийизва, гъиле – тупIа  кепек – шагьини авай «кьеж квай» ксарни арадал къвезва. Амма хайи халкьдин  марифатдин, руьгьдин месэлайриз майил авун абурун рикIелни къвезвай хьиз
туш. Гафар – гзаф, крар – тIимил. Вини кьил, сад-кьведаз кIус гадардай саягъда, сад — кьве ктаб акъудиз куьмек гуз аквада. Ахьтин ктабар, адет яз,кфетдин жигьетдай зайифбур жеда, куьз лагьайтIа, халис алакьун авай  инсанар пул гвайбурун патав тIалабиз фидач…
– Бес чи «Шарвили» эпос, Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан, СтIал Сулейманан ктабар, хейлин маса кирамрин хъсан ктабарни акъатзава.
Спонсоррин куьмекдалди. Абур чаз руьгьдин чешнеяр, муаллимар  тушни?
– А рекьяй зи бахтуни гъана. Сад лагьай муаллимар зун паталди, чи классикар Саидни, Эминни Сулейман я. ЧIехи шаирар чна амачирдай  садрани кьазвач. Гьар атай несилдиз муаллимар я. Адалай гуьгъуьниз Алирза  Саидов, Шагь-Эмир Мурадов зи муаллимар хьана. Лугьун чна, Пушкин,
Гейне, Айтматовни заз муаллимар я. Абуру вирида заз пак тарсар гана. Экуь
гъетер хьиз я абур…
– Вун сагърай, чи вах. А бахтуникай вазни Сад Аллагьди тIимил  ганвач. Алай вахтунда вахъни ви сухтаяр хьанва. Абурукай чун мад  рахада. Вуна исятда квел кIвалахзава?
– Къе месэлаяр, винидихъ лагьанва, гзаф кIватI хьанва. ТIебиатдив  къадир гвачиз эгечIун атомдин дяведилайни хата квайди я. И кар вирида  гьиссзава. Амма нефс къати хьанвай вахтунда инсандилай вичин нефс
секинариз алакьзавач. Чилер — цавар чпин нефсиниз муьтIуьгъариз алахънава.
Парабуру иливарни ийизва… Кхьирагри лагьайтIа, къвердавай къатидаказ и
месэладал фикир желбзава. Амма… ТIебиат, Ватан, виждан, халкьдин хъсан адетрин ирс, хайи чIал, тарих… тIимил яни важиб тир месэлаяр!
Гьар са кхьирагдиз гьикьван ктабар кхьейтIани, кьилин ктаб гьеле  кхьин тавуна, вилик кумайди хьиз акун хас я. Зунни гьакI я. Гьа и мукьвара,
чак гъалаба кутазвай чIалан месэлайрикай цIийи поэма куьтягьнава.
Алай вахтунда лагьайтIа зун чIехи Эминан,Сулейманан алукьзавай  юбилейриз гьазур  жезва

Мердали Жалилов
шаир