Видади Севзиханан хва Севзиханов 1954-йисан 27- мартиниз КцIар райондин Яргунрин хуьре дидедиз хьана. Хуьруьн мектеб акьалтIарна са йисуз заводда фялевална. 1977-йисуз Азербайжандин Девлетдин Университетдин журналистикадин факултет куьтягьай жегьил КцIар райондин «Къизил Къусар» газетда кIвалахал акъвазна. Корректор, мухбир, отделдин зеведиш, жавабдар секретар, редактордин мавин хьана. 1997-йисалай и газетдин кьилин редактор я. 2010-йисуз адаз Азербайжан Республикадин Президентдин серенжемдалди милли пресса вилик тухунин карда агалкьунриз килигна «Азербайжан Республикадин лайихлу журналист» гьурметдин тIвар ганва.
«Уьмуьрар, легьзеяр» тIвар ганвай очерк ва гьикаяйрин ктабдин автор тир ВидадиСевзиханова цIудалай виниз кIваталдиз редакторвалнава. ТуькIвей хизандин чIехид-пуд веледдин буба, ирид хтулдин чIехи буба я.
— КIвал къени хьурай, Видади муаллим. Журналиствилин уьмуьрда вишералди инсандивай интервуь къачур Куьн чахъ галаз ихтилатдиз четин рази хьана. Вучиз?
— Ви кIвални къени хьурай Камран, им зи такабурлувал хьиз гьисабиз кан жемир. Аксина, виле гьахьдай, алаз-алачиз дамахдай къилихар за жуван тандай, чандай фад акъуднавайди я. Кьвед лагьайдини, зун кIелзавайбурухъ галаз ара датIана авсиятда авайбурукай сад я: чи газетдин гьар са тилитни зи абуруз нубатдин чар тушни? Анжах Куьне зун чIалахъарна: 60 яш уьмуьрда садра жезвайди я (вични виридан ваъ). ГьакI хьайила кьулухъ элкъвена фейи рекьериз кихлигун пис жедачир…
— АкI ятIа, мектебдин йисар рикIел хкин: хуьре чIехи хьайи жегьилди гьикI хьана журналиствилин пеше хкягъун кьетIна?
— Зун лап гъвечIи чIаварилай ктабрик галаз дуст хьана. Яргундин кьулай тIуз чIехи са хвал физва (Заз аял чIавариз ам лап вацI кьван аквадай). Хуьруьн ктабхана и хулан къерехда, зурба чинардин кIаник галай. Ктабханачи Къурбан дайидин кIвални кьве кам яргъал алай. Ктабханадал тIапIар хьайила (пара чIавуз гьакIни жедай) за адаз кIвалей эвердай. Адазни и кардикай хуш къведачир. Садра зи дахдиз шикаятна хьи, бес «икьван романар кIелайла, тарсар мус чирзавайди я а ви хци, тIимил кIелрай, вилер чIур жеда адан?!…». Анжах за дах ам зи къайгъуда ваъ, вичин ахварин дердинда авайдан чIалахъарнай…
Журналиствал хкягъун лагьайтIа, жегьилвилин романтика себеб яз хьана. За гьеле 5-6-синифрилай «Къизил Къусардиз» куьруь макъалаяр кхьизвай. 1969-йисалай (9-синифдилай) мектеб акьалтIардалди «РикIин гаф» кIватIалдин иштиракчи хьайи зи сифте гьикая «Къизил Къусарди» 1970-йисан февралдин вацра чапнай.
— «РикIин гаф» кIватIалдин межлисар куь рикIел гьикI алама?
— КцIара а чIаван муаллимрин кIвалелай винида кьве гьавадин дарматда Забит муаллим директор тир «Халкьдин яратмишунрин кIвал» кардик галай. Иниз зун жуван сифте кхьинарни гваз зи рикI алай муаллим, драматург Мирзали Рустамова ракъурнай.
Хъсан рикIел алама: рагьмет хьайибур пудни-Забит Ризванов, Лезги Нямет, Ядуллагь Шайдаев межлисдин вини кьиле ацукьдай. Жегьилрив хатур-гьуьрметдив эгечIдай абур. ЦIийиз аскердай хтай Муьзеффер Меликмамедов, Фейруз Беделов кIватIалдиз атунни зи вилерикай карагзава. Муьзеффера вичин са шиир кIелна куьтягьайла Забит муаллимди «Аку гадаяр, -лагьанай- Муьзеффер Шуькуьралайни хъсан я…»
Нубатдин межлисрикай садал за азербайжандал, Гьилала лезгидал, Ризвана урусдал кхьенвай гьикаяяр кIелайдалай гуьгъуьниз Лезги Нямета вичин машгьур «чахъ са ивритдалди кхьидайдини хьанайтIа, пис жедачир…» гафар лагьанай…
— Квевай хьайитIа, «РикIин гафуни» куьне активдаказ къуьн кутур Милли Барабарвилин Партияди чи халкьдин уьмурда гьихьтин дегишвилер авуна?
— Къенин юкъузни инсанри гьам «РикIин гафуниз», гьакIни Милли Барабарвилин Партиядиз гузвай къимет са жуьреди туш ва им тIебиини я. Са-садбуру дуьнядиз саки руфуналлай вилерай килигзава ва уьмуьр тек са руфун тух хьун гьисабзава. Муькуьбуруз чпин лезги тIвар винеллаз уьмуьр гьализ канзава, кух хьиз руьгьни фикирзава. Машгьур « лезги пулу» авайди тир ва чи а чIаван гзаф жегьилри (чебни кесиб йисарин студентар)-ам гана чпин тIвар хвенай. «РикIин гафуни» чи чIал хуьн, вилик тухун, ам мектебра чирун патал лугьуз тежедай хьтин зурба крар кьилиз акъудна. РикIел хъсан алама: адан кьилив са театрни тешкилнавай. Жергейрик шаирарни галай труппа фад-фад хуьрериз фидай, жемятрин вилик экечIна шиирар кIелдай.
Партияни заманадин тIалабун тир ва абур са чи ваъ, виликан СССР-дин вири республикайра, гзаф миллетри тешкилнавай. Вучиз лагьайтIа, сад тир кIвал чкIанвай, халкьарик, миллетрик къалабулух галай, гьарада вичин кьисмет, пакаман югъ гьикI жедатаIа лугьуз веревирдерзавай. Ам арадал атуни чи халкьдивай четин вакъиайра кIватI жез, интеллигентрин, жегьилрин гуж сад авуна герек патахъ элкъуьриз, жуван милли гьахъар хуьз, миллетчивилиз акси экъечIиз алакьдайди субутна.
— Виридаз перспектива авай Бакуда акъвазиз кан хьайила, куьн провинция тир КцIариз гьикI хьана хтанай?
— За фад мехъернавай ва кьве гъвечIи рушан буба тир. Бакуда кIвалин, пулунин заланвилерни пара акунвай. Фикирна, Баку катзавач, аялар чIехи жеди, ина кIвал къачуна гьаниз дегишарда…
Урусрин машгьур артист Георги Вициназ са сергердандин образ ава. Ада гьа лугьузва: «Са юкъуз лацу гимидиз билет къачуда за, хъфида зун жуван канидан кьилив…» Зунни советар чкIидалди гьа «Бакудиз хъфида…» лугьуз хьанай. Имани са кьисмет я ва зун адалай рази тахьуниз себеб авач. И йисара «КцIар» хуьн зи бахтуниз аватна…
— Гьа икI, «КцIар» газетда мухбирвализ кьил ктуна куьне…
— «КцIар» ваъ, «Къизил Къусарда» (Чи шегьердин, газетдин тIвар дегишарунин са тарих ава ва адакай мажал хьайила чараз рахана канда). Са йисуз кьван корректорвална, коллегайри лугьудайвал «харапIадикай» «араба» туькIуьр хъувуна, мухбир, отделдин зеведиш… ва икI йисар фена.
А чIавуз газет гьафтеда пудра, ирид агъзур тираждив акъатзавай, штатдани 30-алай виниз кIвалахдар… КIвализ йифен кьулариз, экуьнан кьилерай хъфидай береярни тIимил тушир. Къал-макъал галай, гзаф акъажунар, гьужетар авай идара тир…Фикир хъувурла уьмуьрдин а йисарин гьайифни чIугвада за. Ахпа иниз жегьилар- Гьилал Аскеров, Бейтулла Къачабегов, Этибар Гьекимов… атана ва атмосфера са тIимил кьван хъуьтуьлвилик элкъвена…
— 2012-йисуз «КцIарин» 80-йисан юбилей къейд хьана. А мярекатдин иштиракчи тир чи рикIел анал фейи ихтилатар хъсан алама… Аквар гьаларай редакциядин гьалар са акьванни хъсан туш…
— Им са «КцIарин» проблема туш. Гила кагъаздал чап жезвай вири информациядин такьатар четинвиле ава. Пул, кадрияр, кIелзавайбур-пудни кьит я. Гьида лугьузватIа «хъсан я», дуьз туш. Меркезда вад-цIуд алим, интеллигент, студент кьилив кIватIна четинвилерай акъатиз хьайитIани, районда мумкин туш. Къе КцIара журналиствилин диплом гвай са шумуд инсан ава. Парабуру муаллимвалзава, садазни журналиствал хьтин залан парцин кIаник акатиз канзавач. ГьакI хьайила къе «КцIарин» корректорни, мухбирни, фотографни, дизайнерни, редакторни… жув я. Чи рагьмет хьайи сеняткарди лагьаначни — «Куьне Айдунбег Камилован концертдихъ яб акална. ЧIалар ва музыка Айдунбег Камилованбур тир, передача Айдунбег Камилова тухвана…»
— Бес Азербайжанда лезгидалди акъатай сифте газетдин -«КцIарин» пакам югъ гьикI хьурай, ам хуьн паталди вучна канда?
— Куьне дуьз лугьузва: жува кIвалахзава лугьуз ваъ, «Социализмадин темп» Азербайжанда лезги чIалал акъатнавай сифте газет я. Са бязи макъалайра чи сифте газет «ЦIверекIв» я лугьузва. Анжах ам цлан газет тир. Википедияда «Самур» республикада лезгидалди акъатзавай тек са газет я кхьенва. Бес «КцIар»? Лап райондин газет хьурай. Печатдин органар райондин, республикадин лугьуз паюн вич шартIунин месела я. Къе «КцIар» Баку ва Сумгаитда, КIеледа, Хачмаза, Дербентдани кIелзава. Чи райондин тарих чирунин рекье адалай ихтибар алай чешне авач. Шукур хуьрай, чна адан гзаф нумраяр хуьзва. 1964-йисалай инихъ вири жилдина тунва, 2006-йисалай кьулухъанбурун электрондин вариантни туькIуьрнава…
Пакам югъ лагьайтIа, информациядин такьатриз, азад гафуниз девлетди дестек гана канда. За лап чIехи мярекатрани тикрарзавайди я: са уьлкведа буьджетдай пул къачузвай гьаким, прокурор… аватIа, газет, телевиденияни хьун чара авачир кар я…
— Информациядин электрондин такьатриз куьне гьикI килигзава?
— Лап хъсан. Журналистрин кIвалахар гьикьван регьят хьанва? Чнани «КцIарин» сайт туькIуьрнава, кIелзавайбурун чарар, макъалаяр электрондин почтадалдини къачузва. Гележегда электрон газет акъуддай фикирарни ава чахъ. Амай пай вахтуни къалурда. Гьамиша «чан жуванбур» лугьуз хуруз гъуд ягъазвай чи интеллигентар, бизнесменар, «урапатриотар» сеняткарривай, шаир ва кхьирагривай… акваз-акваз яргъал жезва…Эхир Аллагьди хъсанаррай…
— Куьне газетда кIвалахзавай чIавуз районда са шумуд чIехид дегиш хьана. Абурун газетдиз, мухбирриз къайгъударвиле тафаватлубур вужар гьисабиз жеда?
— Райондин чIехид ва чкадин газет-вири девирра актуалди хьанвайди я. Инал заманадин, гьакIни инсандин хесетрин, къилихрин факторри кьведани чIехи рол къугъвазва. Яни чIехид вич вуж тир ва адан девир гьихьтинди тир? Кьейибурукай «я хъсан гафар лагь, яни гьич рахамир» лугьузвайди я. ГьакI тирвиляй заз парабурукай рахан четин я… Амма садакай талгьанани жедач: газетдиз, редакциядиз, а девирдин редактор кьиле аваз мухбирриз, гьакIни чи милли такабурдиз сед кьурди КцIариз райком рахкурай са партком хьана. Ада лугьудай: «РикIин гаф» вуч я? Дернегдин тIвар «Фегьле элжеги» эцигна канзавайди я…». Вичин пунар Дагъустандай тиртIани, и республикадин, а патан лезги районрин тIвар кьан къадагъа тир. «Фена Къубадикай, Девечидикай кхьихь»- лугьудай…
Зи фикирдалди райондин муькуь чIехибуру садани «як тIуьртIани, кIараб гадарайди туш». Саки вирида-сада пара, сада тIимил-газетдиз, журналистриз чпелай алакьдай куьмекар гайиди, абурун залан зегьметдал къимет эцигайди я… Гьелбетда, арада гафар, фикирар терсеба атай вахтарни жезвай. Садни, инсан виридан виле хъсан ва пис хьунни мумкин туш…
— Чна пара дегьринриз кьил ягъай хьтинди я. Са тIимил кьван гуьгьуьл шадардай меселайрикай, лап хизандикай, дустарикай рахан: куьн дуствилел чIалахъ яни?
— Зидни парабур хьтин са хизан я. Яргунвидин руш Медина (ада залай са синиф агъада кIелзавай) зи сифте гьикаядин персонаж, гуьгъуьнайни уьмуьрдин юлдаш хьана. Пуд велед, ирид хтул ава чахъ. Илифун ваъ, мугьман кьабулун пара канда чаз.
Дуст-кьвед лагьай жув я,- лугьуда. Завай хьайитIа, захъ рикIин сирер ихтибардай дустар ава. Сад лагьайди зи уьмуьрдин юлдаш, муькуьбурун кьадарни са гъилеллай тIупIарин сан кьван. Анжах гьар са щеъ хьиз абурни заманади сафунай ягъазва. Дустар уьмуьрдин чIаварив кьазвайбур жеда-аял чIаван, студентвилин, кIвалах- дин…
— Гьич жуван хесетрик айибар аквазвани квез?
— Бес гьикIа, канзамаз кьван. Жува-жув кьатIайдалай зи танда акьулни рикI са-садаз акси я ва абур гьамиша женгина ава. Гзаф дуьшуьшра рикIи лугьайвал авуна за. Жегьил чIавариз «талгьана сагъ амукьун ваъ, лагьана рекьин» хкягъай вядеяр пара хьана. Сабур хвенач, фад чIалахъ хьана, жувай фад акъатна, пис-хъсандаз тадиз къимет гана… Анжах гьамиша кьве принципдиз амал ийиз алахъна: пехилвал ва тапарар тейиз…
— Бес куьн рехне гьисабзавай и хесетар дегишарун патал алахъзавачни?
— Гьелбетда алахъзава. Куьз лагьайтIа, абурун чарабурулай пара жуваз зиян ава. Анжах тIул, къилихар дегишарун четин кар я: бязи вядейра къвалай пад акъатзаватIани, са рахун тавуна акъвазунилай гъейри са шеъни арадал къвезвач. Садни, са камалэгьлиди лагьайвал «инсан я тирвал акуна канда, яни аквазвайвал хьана», амайбур артиствилер я.
— Куь вилин кIаник чIехи са уьлкве чкIана, чи халкьни кьве патахъ пай хьана. Чи чIални, културани, литература кьве чкадал тахьун патал вуч ийиз жеда?
— Риторикадин жузун я. Эхир чун кьве пата авазва.Тафават хьунни чи кьисмет я. Немцер хьтин зурба са халкьдиз са шумуд девлет ва диалект ава. Азербайжандин гьар пипIен шаирди и чIалаз вичин чкадин гафар, тешпигьар гъанва. Яргунарни Киригар хьиз арада кьве километрдин мензил авай хуьрерин рахунар дегиш я. Чаз гьикьван кан хьайитIани, куьревийри «булут», «неве», «хемир», «гьундуьр», «дерзичи», «писликвилер», «пакаман сегьерар»… кхьида ва лугьуда. Зи фикирдалди, КIелепатан нугъат Куьрединдалай дегьни я, тIям, кьеж кумайдини. Анжах зазни сергьят течир интернетдин асирда чи алакъаяр авайдалайни мягькем хьана уртах са чIалал кIел-кхьин арадал къвенал чIалахъ жез канзава…
— Куьн литературадиз сенят ва сеняткарриз гзаф мукьва инсан я. Куь рикI алай кхьираг, шаир, манидар вуж я?
— Абур пара я. Садан тIвар кьуна муькуьданди такьуртIа, инжиклувал жеди. Классикар лугьузвач, зи фикирдалди Расим Гьажи тек са Дагъустандин ваъ, кефер патан Кавказдин литературада вичиз тай авачир кхьираг, чпин эсерар азербайжандал ятIани, Келентер Келентерли, Эмир Мустафаев, Элза Ибрагьимова зурба сеняткарар я. Чи къенин юкъуз вилик-кьилик галай шаир ва журналистар тир Муьзеффер Меликмамедова, Седакъет Керимовади, Этибар СтIурвиди кьиле тухузвай зурба кIвахрални къимет эциг тавун гунагь жеди…
Япарик чи дегь макьамрин ван галукьайла кIвачериз звер къведа, авазрик яб акалайла чандиз жанг акъатда зи. За Асеф Мегьмана, Фетулла Регьимханова, Мегьамед Гьуьсейнова… теснифна Дурия Регьимовади, Айдунбег Камилова, Тарлан Мамедова, Магьире Шириновади …лугьузвай манийрихъ сятералди яб акалда…
— Анжах хъсан кьуьлериз алакьдач квелай…
— Дуьз я, кьуьлеризни алакьдач, машин гьализни. ГьакI тирвиляй и кIвалахар за веледрив ва хтулрив ийиз тазва…
— Куь уьмуьрда сенят хкягъунал пашман хьайи йикъар хьанани, са шансни «хъхьанайтIа» гьи кеспидин гуьгъуьна хъфидай?
— Шукур тагъун гунагь я. «Сифте гаф хьайиди я»-лугьузва са пак улубда. И кеспи хкягъуналди заз гафунин, адан куьмекдалди арадал къвезвай сенятрин авурда акьун, абур хъсан кьатIун кьисмет хьана. Уьмуьрди чи вилик виш рехъ ахъайзаватIани, чун абурукай сад кьуна физва. Зунни фена, амай пайни хъфида. Куьз лагьайтIа, инсандин вилик галай сад лагьай буржи аллагьди ганвай уьмуьр кьиле тухун я. Кьвед лагьай шанс, кьвед лагьай уьмуьр заз кандач. РикIяй лугьузва, абур за кьисметдилай рази туширбуруз бахшзава…
— Корректорвиляй кьилин редакторвиле кьван хкаж хьанвай, республикадин лайих журналист лагьай тIварни къачунвай касдиз и рекье мад рам тавур гьихьтин кукIушар ама?
— Вуч кукIушар, я Камран? Асеф муаллимдин гафар рикIел аламачни ви?: «Машгьур жез, тарихда амукьиз канзаватIа, захъ галаз шикил ягъаз тур» -Бес чи адахъ галаз гьикьван шикилар ава?!
— Бахтавар хизандин кьил Видади бубади цIийиз муг туькIуьруьз канзавай жегьилриз гьихьтин меслятар гудай?
— Лугьуда «югъ виридаз сад хьиз къвезава: инсанар ахварай аватзава. Гьа идалдини абурун ухшарвилер куьтягь жезва». Гьикьван меслятар гайитIани, гьарад вичин рехъ кьуна фидайди я, фенани канда. Аквада ваз са кIакI элядалди сагърайни талгьана жегьилвал къакъатда, гьич саламни тагана кьуьузувал илифда. ГакI хьайила, уьмуьрдин гьар са легьзедин кефер хкудрай абуру.
Куьне зун меслятар гудай яшинда гьисабзаватIа, жегьилриз куьруьдаказ лугьун: -уьмуьрдин юлдаш хкягъдайла ягъал жемир- канидалай садрани гъил къачумир; уьтквем хьухь- ажузвал, агъузвалмир; пул гъиликиз алахъа-анжах и кар кеспидиз элкъуьрмийир; чарабур такан жемир- анжах жуван тIвар, жуван чил, жуван чIал вине яхъ гьар чIавуз!.
— «Аламдин» кIелзавайбуруз куьне вуч лугьудай?
— Винидик лагьайбуруз алава яз: гьар сада чи милли прессадихъ, абурун цIиргъина лап жегьилди тир — «Алам» журналдихъ галаз кIеви авсият хьурай, абур арадал гъунин, тематика хъсанарунин карда мукьувай иштиракрай, кIелуналди чпин чирвилер, дуьня кьатIунар артухаррай!
Жузун-качузун авурди
К. Аламви я