Вуч яман хиялри тухванва вун къе,
Нагьахъ кар ван хьана хъел ийизвани?
ТахьайтIа хиялрив къекъвез дуьняда,
Дуьнядин дердияр гьял ийизвани?
Дуьз я, шаирар дуьнядал виридалайни пара хиялар ийизвайбур я. Нагьахъ са кар ван хьайила рикI тIар жеда шаирдин, адаз дуьнядин дердер хъсан патахъ туькIуьриз кан жеда. Хиялрин алемда пара жезвайвиляй абур Аллагьдиз мукьва инсанар я лугьуда. Шиир кхьизвайбур пара аватIани гьар кхьизвайди шаир жедач. Шаир хьун четин са кар я, халкьди гьар шаирдизни чIехи шаир лугьудач.
Асул шаирди вичелай садрани са шеъни туькIуьрзавайди туш. Ада вири инсанрин амалриз, къилихриз, проблемриз, кьатIунриз, чаз виридаз аквазвай кьуд патаз маса вилерал ваъ, чна кьатIизвайвал чан алаз килигзава.
Лезги халкьди вичин чIехи шаирралди датIана дамахзава. Къе чи цIиргъина цIудралди хъсан шаирар ава. Абурукай садни Мегьамед Мегьманов я. Мегьамед муаллим яз шииррал, илимдал рикI алай са инсан я. И инсанди дидедин чIалал дамахда, и чIалан сурвиликай, иервиликай сив ацIурна рахада, шиирар кхьида. Мегьамед муаллим лезги кIелзавайбуруз фаданлай чида. Адан шиирар «Бахтавар чил» алманахда (Баку, 1983), «Къизил Къусар», «Лезги газет» ва маса газетра чап хьанва.
Адан шиирар кIелайла зи рикIяй са гьис къарагъда, шаирдин шиирар за лезги кIелзавайбурув фад агакьарда. Акьван иер, гъавурда акьадайвал кхьенвай цIарар кIелайла зи рикI гзаф шад хьана, и шадвал, хвешивал чи кIелзавайбурув агакьариз кан хьана заз. Мегьамед муаллимди эсерра ватандин тIал, верцIивал, Самурдин чIехивал, дидедин паквал, рехне квачир канивал, тIебиатдин иервал, инсанарин пис, хъсан гьиссер поэтик гафунив уставилелди къалурнава. «Диде» шиирди яман кьуна зун, дидедин зегьметар са филм хьиз зи виликай катана. Шаирди дидедин масанвилел вири кIелзавайбур чIалахъариз алакьзава.
…Чун паталди ксун тийиз, йиф чIичIиз,
Акъудзава кьепIин патав йиф вучиз?
Мез лал хьурай!- вун амачиз, кIвал ичIиз.
АмукьайтIа гьикI жеда зун чан диде?…
Муьгьуьбатдин лирика кIелайла зун пагь атана амукьна. Ихьтин шиирар чIехи, асул канивал тахьай инсандивай кхьиз жедач. И шиирри кIелзавайдан рикI хъуьтуьларда, пак гьиссерив уьмуьриз тада. «Канибур» шиир кIелайла шаирдин поэтик кьатIунрал гьейран тахьун мумкун туш. Гатун вар залай йифиз сад-садаз регъуьвилелди килигзавай, чина абур амай кьве лезги жегьилдин гьалар, абурун вацран эквуьнал рикIяй физвай канивилин михьи гьиссер шиирдин чIалал пара иер гуз хьанва. Шиирда лезги руьгь, кьилих хъсан аквазва:
…Тек кьве рикIиз динжвал авач, муьгьуьбатди куз,
Таран кIанихъ акъвазнава, явашдихъ рахаз.
Пешерин хъен къекъвез ава, рушаз темен гуз
Руша вацраз килигзава, радади рушаз.
Мегьамед муаллим тIебиатдал гзаф рикI алай инсан я. Марф тIебиатдин са гьал я, чаз марф гьикI къвазватIани, адан хийирни чизва. Шаирди «Марф» шиир акI кхьенва, кIелай касдизни марфадикай шиир кхьиз кан жезва.
Штилрин гьал акуна,
Рагъ циферихъ какахьна.
ЧIулав хьана цавун чин
Вилеркай нагъв авахьна.
ТIвалар-тIвалар къвана марф,
Хвалар ацай сел хьана.
ФтIинна яд штилри
Салара цин мел хьана.
Дуьнядин гьаларни шаирдин патавай алатна физвач. Къенин йикъан инсанар, гахъ-нагьахъвал, пис-хъсан патар шаирди кьатIизва, инсанривай абуруз кьимет гун тIалабзава. Чи халкьдиз ислягьвал канзавайди виридаз раижзава.
Писни хъсан, гьахъни-нагьахъ, хьана санал,
хьана чIехи,
Тек са гьахъ я амайди къе, муькуь затIар пуч
я дуьня.
Алчахвилер, уьткемвилер тIимил хьанач
къужахда ви,
Чир хьайи кас авани къе, ви эхир гаф вуч я,
дуьня…
Са чирвилер пара авай инсан хьиз Мегьамед муалимди вичин са сятдикайни менфят къачуз алахъзава. Ада датIана кIелда, уьмуьр гьавайи ракьуриз кандач. Иер ихтилатар гвай шаирди хъсан амалар, кьилихар, кIвалахар таз канзавай са шаир я.
Тариф ийиз йифиз-юкъуз,
Акъуд мийир на жув цавуз.
И дуьнядай фидай чIавуз,
Са хъсан тIвар таз хьаначтIа.
Вучда вакай?
Адаз вичин эсерар халкьди гьикI кьабулдатIа чин тийиз, дерин фикирар ийизва. Шииратда вичин рехъ жагъуриз алахъзава. Чарадан муква кака хадай къушраз ухшар жез канзавач. Гьавиляй чарадан рекъяй физвач. Завай адаз, асул халкьдин шаир я лагьай къимет гуз жеда.
Зиятхан Мурадханов,
филолог,
КцIар