Лермонтов гьакI, гьикI кандатIани хьурай лагьана, яргъал дуьняйрикай, авачир уьмуьрдикай фикирзавай кас туш. Шаирдин шииратда романтикани ава, гьакъикъатни. Адахъ лап зурба бажарагъ ава. Ам вичин вахтунилай вилик ква…
ЧIехи шаирдин муьгьуьббатдин лирика иллаки тариф авуниз лайих ава. Чавай инал адан «Къекъвераг» шиирдин тIвар кьаз жеда. Им адан ва дуьньядин халкьарин поэзиядани цIийи гаф я!
Урусрин машгьур шаир, вичихъ анжах са вичиз хас хатI хьайи Анна Ахматовади М.Ю. Лермонтован туькIуьрунрикай икI лагьанай: «…Ада муьгьуьббатдикай лагьай гафарихъ дуьнядин са шииратдани вичиз барабар тешпигь авач…» Ам гьахъ я, Лермонтован эсерар вири шаиррин эсеррикай кьетIендаказ хкатнава.
«Къекъвераг»… Дуьнядал йикъар-йифер са кьас фу тIалабиз акъудзавай инсан. Адахъ сагъ беден авач, ам гьавиляй усал я… Чи вилик гьакъикъатдин къекъверагзин шикил гьакI акъваззава, гьелбетда.
И касдин гъиле Аллагьдиз къуллугъзавай, дуьаяр итизвай храмдай экъечIай (мумкин я, аниз физвай) сада кепек – шагьидин чкадал къван вугузва…
Шаирди вичин телеф хьайи, бахтквачир муьгьуьббат «Къекъвераг» шиирда гьа, гъиле къван гьатай къекъверагди байих авур гьалдив гекъигзава.
Гьа икI шаирдин лирикадин игит канида вичивай къакъудна, а игит гьа ихьтин залан жавабдин иеси хьана…
Чна Лермонтован шиир кIелзава ва чи рикIе гьасятда перишан гьиссер гьатзава. Вучиз? Сад лагьайди, шаирди уьмуьрдин агьвалат тапарар тушиз, гьакъикъатдаказ къалурнава, – гьавиляй. Кьвед лагьайди, шаирдилай вичин гьиссерни чи гьиссер сад ийиз алакьнава. Им зурба устадвал я. Ви муьгьуьббатдиз канидан патай жаваб тахьун – им къекъверагдин гъиле къван тур мисал я. Шаирдин лирикадин игитди канидаз, къекъверагди Аллагьдиз хьиз, минетна, амма адал агакьай жаваб, къван хьиз, заланди хьана.
«Хажалатдин хва я зун…» кхьенва Лермонтова вичикай жегьил чIаван са шиирда. Ам гьахьтинди, экуь хажалат гвайди тир. И хажалат шаирдин лирикадин игит патал гзаф шиирра трагедиядинди жезва. Трагедиядиз хас гъам, «Къекъвераг» шиирда хьиз, «Ахвар», «Веси» ва маса шииррани ава. Эхиримжи кьве шиирдин сюжетар саки мукьва я. Ихтилат пачагь патал чан гузвай аскердикай физва. Амма и кьве шиирдани лирикадин игитдин рикIел каниди ала. Ам бедбахт муьгьуьббатдин иеси я. «Ахвар» шиирда – ахварай. «Веси» шиирда гьакъикъатда. Гуьлледи игитдин уьмуьр акьалтIарзава, шаирди, адан фикир – хиял вуч ятIа, гьадакай суьгьбетзава…
Агъадихъ чна куь вилик цIийиз таржума авунвай Лермонтован «Ахвар» (чара-чараз 4 шаирди элкъуьрнавай) ва «Веси» шиирар эцигзава. Анра лирикадин игитни шаир, чна винидихъ лагьайвал, сад я. Шаирдин гьиссер гьерекатда ава, абурук тади ква, Лермонтовак вичикни тади кваз хьана. Ам и уьмуьрдайни вахт тахьанваз хъфена…
Зульфикъар Къафланов,
Зари
Сонь
В полдневный жар в долине Дагестана
С свинцом в груди лежал недвижим я;
Глубокая еще дымилась рана,
По капле кровь точилася моя.
Лежал один я на песке долины;
Уступы скал теснилися кругом,
И солнце жгло их желтые вершины
И жгло меня — но спал я мертвым сном.
И снился мне сияющий огнями
Вечерний пир в родимой стороне.
Меж юных жен, увенчанных цветами,
Шел разговор веселый обо мне.
Но в разговор веселый не вступая,
Сидела там задумчиво одна,
И в грустный сон душа ее младая
Бог знает чем была погружена;
И снилась ей долина Дагестана;
Знакомый труп лежал в долине той;
В его груди дымясь чернела рана,
И кровь лилась хладеющей струёй.
А Х В А Р
Нисинин цIу алугзавай береда,
Кьуркьушумдин мурцар хура акьахиз,
Зун ярх хьанвай Дагъустандин дереда,
СтIал-стIал хирей иви авахьиз.
Текдиз авай зун дереда векъи тир,
Кьуд патахъай чил рагари атIанвай.
Ракъини худ кузвай синер хъили тир,
Зунни кузвай – кьейиди хьиз ксанвай.
Заз ахварай истеклу дем аквазва,
Юкьва авай хурушумрин Ватандин.
Анал жегьил сусар закай рахазва,
РикIер шад яз, цуьквер кьуна алвандин.
Шад рахуник экечI тийиз амма сад,
Хиялраваз, ацукьнава демина.
Са Аллагьдиз чизва адан руьгь, мурад,
Перт ахвари куьз твазватIа чилина;
Дагъустандин дереда ам авазва,
Таниш мейит чилин капал алкIанвай.
Адан хура хер ава, гум кьуразвай,
Лахта жезвай ивидин сел атанвай.
Элкъуьрайди
Зульфикъар Къафланов я
А Х В А Р
Нисинин зегьем… Дагъустандин дере
Яргъи хьанвай зун хураваз кьуркьушум.
Дерин тIал ргазвай ифенвай зи хире,
Хвал-хвал физвай хурай – ивидин курум.
Ифенвай шимедал къат хьанвай зун тек,
Элкъвена кьунвай тик кьакьан чархари;
КукIушар кузвай, цIай къваз – ракъинин экв,
Кузвай зунни, сустиз кьейи ахвари.
Аквазвай ахвар заз, ватандай атай:
ЦIаярин нур алай нянин шад межлис.
Сусарин арада, цуькверив чIагай,
Закай физвай лап шад ихтилат-силис.
Амма сад, суьгьбетдик экечI тийиз шад,
Киснавай хиялриз вичин ялвариз.
Ништа, а гуьзелдин вучиз жегьил чан
Хиялри чIугвазвай сефил ахвариз.
Аян тир адаз Дагъустандин дере:
Ярх хьанвайди вичин танишдан мейит.
Гьелекиз хурун чIулав дерин хире,
СтIал-стIал кIвахьиз, рекьизвай иви…
Элкъуьрайди
Фейзудин Нагъиев я
А Х В А Р
Нисин. Дагъустандин чими са кьере
Кьуркьушум хураваз чилеллай тан зи;
Гум гьикI алатнамай дерин тир хирел,
СтIал-стIал физвай, авахьиз иви.
Тек яргъи хьанвай зун къумадал кьерен,
Зи кьуд пад чуькьуьзвай кьвалин кIарари,
Ракъини кузвай и кукIушар, зи къен,
Амма зун кьунавай дили ахвари.
Ахварай аквазвай заз хайи патар,
Нянин суварар, экв алатзавай,
Кьилел цуьквер алай жегьил таватар
Закай хвешивилив ихтилатзавай.
Амма шад рахунрик гьич акахь тийиз,
Сад тек ацукьнавай, яман хиялиз,
Перишан ахварай и жегьил руьгьдиз
Вучар аквазватIа чида халикьдиз;
Ва адаз аквазвай Дагъустандин кьер,
Таниш тир са мийит, а кьере авай,
Хурал гум алатна,чIулав жезвай хер,
Иви, са гел кьуна, гьа авахьзавай.
Элкъуьрайди
Билал Адилов я
А Х В А Р
Нисин зегьем чIавуз акьуна гуьлле,
Дереда ярх хьанвай зун Дагъустандин.
Иви авахьзамай зи хиряй гьеле,
Кьилиз экъечIзавай гуьлле зи чандин.
Къатканавай зун ялгъуз къумлух дереда,
Килигиз кьуд пата авай кIунтIариз.
Ракъинин цIай лап гур хьайи береда,
Зун тамам суст хьана фена ахвариз.
Ахварай акуна заз са тавхана
Нянин чIавуз зи пак, хайи Ватанда.
Жигьил дишегьлийри ара датIана
Закай суьгьбетзавай чпин арада.
Абрун ихтилатриз яб тагуз ерли,
Сад авай гъам чIугваз, кьилиз фикир гъиз.
Адан пак гуьгьуьлдиз гьихьтин хиялри
Азият гузвайтIа чида Аллагьдиз.
Дагъустандин дере адан вилеркай
Карагзавай таниш муйит къатканваз:
Жегьил яз акъуна гуьлле, чан ганвай
Ифенвай къумарал хурал хер алаз.
Элкъуьрайди
Азиз Мирзебегов я
P.S. Гьи заридин элкъуьрун квез виридалай пара хуш атанатIа чаз кхьихь.
E-mail: info@alamjurnal.com
ВЕСИ
Заз вахъ галаз, стха масан,
Вахт акъудиз кан я хьи:
Лугьузва, зи уьмуьр жаван
Куьтягь жезва – къан я хьи!
Вун хъфизва багъри патаз:
Килиг гьа… Квез? Гьуьрметдив
Садни жедач – аян я заз –
Килигдай зи кьисметдиз.
Кас хьайитIа нагагь жузур…
Ни кьуртIани зун хабар,
Лагь, гуьлледи къазунна хур,
Чан гузвай за чилел дар.
Пачагь патал рекьизвай зун,
Писбур я чи лукьманар.
Рекьиз-рекьиз ийизвай бул
За Ватандиз икрамар.
Чан аламаз аквадач ваз
Я зи буба, диде гьич.
Дуьз лагьайтIа, канзавач заз
ТIал тваз абрун рикIе гьич.
Сагъ аматIа абрукай сад,
Лагь, чар кхьиз чIав зайдач,
Полк женгиниз фенва чи мад,
Зал вил тахьуй гьавайда.
Абрухъ ава са къунши руш…
Гзаф вахт я къакъатна!
Адаз зун гьич чизмайди туш,
ЯтIани на, агатна,
Закай тирвал ачух адаз,
Гьайиф къвемир зи гьалдин,
Къуй вилера накъвар ргаз,
Шехьрай захъ ам яргъалди!
1840-й.
Элкъуьрайди З. Къафланов я