«Аламдин улубар» сериядик галаз акъатнавай нупадин муьжуьд лагьай улуб лезгийрин лирик зари Медет Арзуманован «РИКI» тIвар алай кхягъай эсерар хьана. Зариди гьеле вичел чан аламаз хкягъай и эсерар адан кьилди акъатай сифте улуб я. Улубда заридин шииррихъ галаз санал эсерриз ганвай анализ, урус чIалаз элкъуьрнавай шиирар, гьакIни алаваяр хьиз ганвай Квинт Граций Флаккан, Лев Кобылинскидин, Олег Бескинан, Фируза Вагьабовадин, Ризван-Рин Ризванан литературадин аналитик эсерарни гьатнава.
Агъадихъ чна и улубдай са шумуд шиир гузва.
* * *
ТупIалаймир дердер икьван, ваз гъамунун пай жеда гьа!
ХъуьтIуьз кIвале туьхъвенвай къул, ви хиялда цIай жеда гьа!
Квахда мани, кIуфаллай хъвер, чиз амукьдач ийир-тийир,
Ви кьисметда акьада хар, къулай уьмуьр зай жеда гьа!
Стхаяр я хийир-шиир, вун элдикай хкатмир ша
Вун кьейила эл татана пуд касди къур вай жеда гьа!
Агьил касдиз ийиз гьуьрмет, гьар камунал ая икрам,
ТавуртIа, вун кьуьзуь кьиляй рехи ламраз тай жеда гьа!
Сагъ тахьайтIа ватандин хер квахьда намус хайи чилин
Диде Самур-чи Кьулан вацI, река жеда, чай жеда гьа!
Ватандин дерт –гъам авай рикI хъитIкьин хьана кьейла Медет.
Хва тахьай къуз вахъ Самур дерт зун сура куз цIай жеда гьа!
Фана дуьня
Са хел ацIай, са хел ичIи
Вакай терез хьана дуьня.
Йикъал гичIи, йифел мичIи
Вун хар хьана къвана дуьня.
Элкъуьра чин вуна залди
Зав рахазва бишид лалди.
Са жаваб це зи суалдиз
Вучиз на чун кана дуьня?
Кузва зи чан ягьди кузва
За чIугур кьван агьди кузва.
Ви кIуфуз гий п1агьди кузва
Гьайиф ваз пIагь, гана дуьня.
Гьикьван жеда вун гьар-гьариз
Зи мурадрин цуьк кIаркIариз.
Гьар камуна зи рикI тIариз
Сиве иви цана дуьня.
Вун гъам я кьван кьиляй-кьилди
ЧIугун тавур деве филди.
Фад агакьра зун мензилдив
Гьич тахьатIа фана дуьня.
ТIвал
РикI чуькьуьзва дердери
Чар чуькьуьзва бендери.
Кенефдин кьил квахьнаваз
Зун хьанватIа сесери?!
Зи чIаларал чIал хьана
Гафун винел къал хьана ,
Кенефда тIвал гьатнаваз
ТIвалди винел тIвал хьана.
«-Шиир гьинай, вун гьинай ,
Чарчел фикир цун, гьинай?
Кенеф квахьнай серсери
Кьил акьурна къун гьинай?»
Айгьамзава эллери,
Гару, къаю чуьллерин.
Тек Самурди лугьузва
Чан рикI ийиз селлерив:
-Дердер рикIе чуьнуьхмир,
Бендер рикIе чуьнуьхмир .
Акурай ви ширинвал
Къендер рикIе чуьнуьхмир!
Тамам хьана чIални кваз
Акъвазнава къални кваз.
Кенефдин кьил гьатай за
Ахъайзава тIвални кваз.
Зун я, зун
Дуьнядикай атана пай
Галукьайди дидардин цIай,
Хайибуруз хьана тахай
Дерт-гъамуна кана хъухъвай
РикIин къене авайди чIун
Зун я, зун!
Мурад рикIе амукьайди,
Гаф ккIал хьиз галукьайди,
Татаб хьана амукьайди
Акъатайди рикIе чайгъун
Зун я, зун!
Гъамуникай кIвал хьайиди,
Шегьре рекъер сал хьайиди,
РикIе элдин тIал хьайиди,
Акъуд тежес рикIевай чIун
ТIалдавайди хьана пархун
Зун я, зун!
Кьулан вацIал хьана часпар
Аватайди къуьнерал пар.
Йифер яргъи, йикъар са кIар
Амукьайди текъвез гатфар
Хкатайди мурадрин пун
Зун я, зун!
Чан тIамариз муг хьайиди
РикI дердера чIух хьайиди.
Тан ватандин руг хьайиди,
Руьгь Шагьдагъдин кIукI хьайиди,-
Юкьван тарце авайди кун
Зун я, зун!
Шехьа зи рикI
ЦIурурзава дердери вун
За лугьузвач : «-Шехьа зи рикI!»
Ви кьисмет я гъамуна кун
Эха зи рикI, эха зи рикI!
Гьатнавай хьиз ви къене хуз
ТIалдава вун къачуна зуз.
Гьеле кудмир на жуван пIуз
Эха зи рикI, эха зи рикI!
ЧIугурдаз на шукур ая,
Ша гьараймир лугьуз:- Кая!
Ваз аквазма гьеле цIаяр
Эха зи рикI, эха зи рикI!
КIватIмир шеле шехьиз-шехьиз,
Эхиз чира эхиз-эхиз,
Ни чирна ваз пад жез рекьиз
Эха зи рикI, эха зи рикI!
КтуртIани зунжурда вун
Эха,- курла танурда вун.
Шурдай чIавуз Самурди вун
Шехьа зи рикI, щехьа зи рикI!
Илагьи
Экуьн кьиляй чиг ацукьай цуькверин
Хуравай зар квахь тавурай, илагьи!
Ашукь хьайи билбилринни нуькIверин
Пак агьу– зар квахь тавурай, илагьи!
Гьуьлуьн кьиле цIай къурди хьиз аквазвай,
Лепеяр физ пак нурара акьазвай,
Каниди хьиз куш-кушдалди рахазвай
Ракъинин яр квахь тавурдай, илагьи!
Шур– шур ийиз авахьзавай булахар,
Вишришдалди шиир лугьур къавахар,
Кас гьуьлелай са мани хьиз къарагъай
И серин гар квахь тавурай, илагьи!
Женнет вуч я, къундарма я, махар я
И чил женнет,- къизил хьтин накьвар я.
Кьежизва чил им шадвилин нагъвар я,
Къуй и накъвар квахь тавурай, илагьи!
Лагь
Вили цавалай авахьна фейи
Гъед ви уьмуьрдин эхир яни, лагь!
ЧIулав шаршавдик акахьна фейи
Даканда тухвай фагъир яни. лагь!
Ашкъидихъ кайи Саядан нисбет
ЧIугваз цIрана Шихрегьим хиффет.
РикIе къекъуьрай Кереман сурет.
Эсли куз фейи жигьир яни, лагь!
Сурал архани, стхани татай
РикI хажалатдин дердери атIай
КIелдайла вилер накьварив ацIай
Етим Эминан шиир яни лагь.
Дуьнядин дерт-гъам рикIив агудай ,
Залум Сурхая вилер акъудай,
Жуван вилерни къурбанд вугудай
Вун Саид хьтин са пIир яни лагь.
ТахьайтIа вун зи, бахтунун гъед яз
Куьгъуьнал алай къаргъиш я, сед я.
Илагьи, вуна заз къазвай гьед яз
Бахтлу уьмуьрдин эхир яни лагь!