Играми кIелзавайди!

Ви гъиле цIийиз чапдай акъатнавай лезги журналдин садлагьай тилит ава. Сифте гаф кхьин ва кIелдайбурун вилик жавабдарвал хиве къан гзаф четин кIвалахтиркьван. Дуьз я, эвел вуна маса чIалалди ганвай макъалайрин пай лезги чIалалди авайбурукай гзафтирди акуна суал гуда: идан вуч лезги журнал я? И суалдиз заз суалдивди жаваб гуз кIанзава: гьар са темада лезги чIалалди камил кхьизвай ва яхуд кхьинар кIелна адан мана-метлебдин дегьринвилериз кьил ягъаз жезвай лезгийрин сан гьикIван жеда? Гьелбетта, гзаф туш. Гьавиляй чна журналда пуд чIалалди макъалаяр гун дуьз гьисабна. Лугьун герек яхьи, кIелдайбур паталди гзаф агьамият атIудай са бязи материалар лезги чIалалди элкъуьрна гун четин кар туш. Адав чи тIем агакьда.

Адет яз цIийи ктаб, газет, журнал, кIватIал ва мсб. арадал акъудзавайда вичин мурад метлебдикай, хиве къазвай къастарикай, вилик эцигнавай амалрикай малумат гуда. Чунни и цIуру цIарцай къерехдиз экъечIдач. ЦIийи журналдин тIварцIин кIаникай (сифте чина) ганвай “Лезги культурадин журнал” гафарикай малум жезвайвал, чи кьилин къаст лезги культурадин аваданвал хкажун, ам вири лезгийрин арада чкIурун я. ГьакIни глобализациядин атIумрунриз хур гудайла жезмакъван тIимил квадарун паталди гьихьтин камар вегьинин важибвал алцIумна баян авун хьтин месэлейриз экв вегьин хьтин фикирривди аренадиз экъечIзава.

Чи амалар дуьзбур ва савабдинбур я. Чи пайгъамбарди веси авурвал, виридалай чIехи садакъа жуван чирвилер муькуьбрун арада чкIурун я. Культура жемиятдин ва инсанрин чпин аваданвилин тарих тирвал фенвай (виниз ва яхуд агъуз) этапар хьиз тайин жезва. Гьавиляй культурадиз халкьдин тарихдихъ, инсанрин яшайишдихъ, абрун майишатар туькIуьрзавай формацияйрихъ ва мсб. галаз галкIанаваз килигун чарасуз я. Конкрет ва атIай къастар вилик туна жафа чIугвазвай инсанрин жемятдин ахьтин са тилит жеч хьи, культурадин рамкадихъ акаттавурай. Артух фадлай чи гьаятда гьахьнавай культурадин чара-чара тилитар виридаз малум я: кIвалахдин культура, майишатдин культура, чIалан ва литературадин культура, тарихдин культура ва мсб. Культура инсанри чпи кIвалахзавай ва сакин хьана яшамиш жезвай чкадал арадал гъизва ва ам йисарал атуналди авадан хьана кIалубда гьатзава. Лезги халкьдин гзаф чIехи паяр Азербайжан ва Дагъустандин ватанэгьлияр тирвиляй, “Алам”дикай и кьве республикадин культурайризни чIехи савкъватар гудай журнал хьана кIанда. Чалахь я хьи, гьакIни жеда.

Са тIимилни “Алам”дин тIварцIикай лугьун герек я. Гзаф тIварцIик къекъвена веревирдар авурдалай къулухъ чун “Алам”дал акъвазна. Алам кьадим чIавара Каспи гьуьлуьн кьерехьан авай сур са шегьердин тIвар я. Гзаф къадим алимри чпин ктабра и шегьердин тIвар кьунва. Гиманар ава хьи, Алам гилан Яламадиз мукьвал са чкадал алай ва адан тIвар деформация хьанва. Версияяр вичин чкадал, амма мудрик ксари тIвар жува къазалмишна кIанда лагьанва. Эхь, “Алам”диз лезги жемиятдин садлагьай культурадин журнал хьиз профилдин цIарцIай вичин адресдиз алхишар къазанмишдай мурад метлебар ава. Къе глобализациядин рекъеваз физвай чIехи дуьньядин нуфуздин аурада тIварцIиз плюсар кIватIун гзаф четин хьанва. Инсандилай вилик дуьньядиз атанвай гаф масдай аватнава. И кьиляй лугьун герек я хьи, чна ужуз гафарин туькIуьрунариз майдан ва чка гудач, амма литературадин критикадиз гегьенш къужах ахъайда. Вучиз лагьайтIа литературадин критикади чи эдебиятдин культурадиз къуллугъзава.

“Алам”ди вилик тунвай къастарикай садни жегьилар чпин халкьдин культурадал къадими авун, абруз чи халкьдин гзаф сур тир культурадикай гаф ахъаюн ва цивил дуьньядиз интеграция жезвай культурайрихъ гьикI ятIа са формада чи культурадин элементрин цIийи авунвай навар кутан я.

Играми кIелзавайбур! Чи агалкьунар са гафни авачиз квехъгалаз авсиятрин чимивилелай аслу я. Чаз чарар кхьихь, куь рикIяй физвай, чириз ва кIелиз кIанзавай темайрикай хабар це, куь къелемдай акъатнавай цIийи проблематик макъалаяр редакциядиз ракъура. “Алам”дикай фикирар, мурадар чаз чира. Чна гаф гузва хьи, са чарни дикьетдикай къерехда тадач. Меслят кьачун патал агатайла,  чаз агалкьунар тIалабайбурни хьана, “квез пулар харждай чкаяр жагъизвачни?” лугьудайбурни. Гъавурда авайбуру чахъ лувар кутуна, муькIуьбуриз и журнал чи жаваб я.

Руслан ШЕЙДАЕВ