Сад лагьай сефер яз зун,  Кьулан вацун чапла пата агъадай винелди хкаж жезвай. Чун Камран стхадихъ галаз, Ахцегьиз «Шарвили» эпосдиз талукьар вай суварик физвай.Суварин  паяр яз чав «Алам» журналдин ц1ийи нумраярни гвай.
Чи виликай, тIвар ван атана, вилериз акун тавур лезги хуьрер сад  сад  алатзавай. Чепер Ислеманан хуьр. Имни  ЦIехуьлрин муьгъ, вацIун чапла пата, «тахай» хьиз амай  Цiехьуьлрин муьгъ…  Ингье, тандив цавар хуьзвай Гатун Дагьди къужах ахъайна вичин мублагь  яд лезги чилериз бахшзава. Инал завай са гаф талгьана акъвазиз жедач. Заз чи чилералайбур, яни халкь чаз тIебиатди ганвай хзинадикай хабар авачир хьиз аквазва. Вири дуьняда хъвадай цин кьитIвал чиз, адан ресурсар патал женгериз акъатзавай вахтунда, чаз чав гвай хазина саки аквазавач.
Усух вацIун кьере, рекъин къерехда чаз са чIахмахдин къван акуна… Гьикьванни чIехи, иер къван. Вични иеси авачиз?!
Вирина туристар  желб авун паталди алахъзавай са чIавуз, и къванцин чка Ахцегьин майданрикай санал хьайитIа хъсан жечни?…

Садни чна рикIелай алуд тийин хьи, юкьвай тIвек авай чIахмахдин къванер чи кIвалерин цларикай кудзавайди тир. Абур чи чимивилин, къулан цIун символ я жал?
 Вуч ятIани, чIахмахдин къванцел гъил алтадна чна сув галай патахъ рехъ давамзава. Рекье чал мадни са чи астрал чIавариз талукь артефакт гьалтна: цIегьрен карчар. ЦIегь чи мифологияда цицIивилин, дяведин гъуц яз гьисабзава, цIегьрен карчар варарилай кудунин адетни чи мифологиядай къвезвай са аламат я.
Зи Ахцегьрихъ галаз танишвал, СССРдин халкьдин артист Жанет Салимовадикай  чIугванвай документал филмдай  акур машгьур муькъвелай авална.  Кiаникай чан алай дагъдин вацI авахьзавай муькъел акъвазна зани вацIун симфониядик яб акална. Мецив лугьуз тежедай са гьал тир. Вилик, «кьил хкажайла бармак аватдай» кьван кьакьанвиле авай «КIелед хев», вилерин къаншарда тIимил аватIа 3 агъзур яш авай тарихдин шедеврцIуру Ахцегь шегьер.
Ахцегьин суьгьуьрдикай зун, Камран стхадин эверуни хкудна. Хиялриз фидай вахт тучир. Чуькьвена рамкайра тунавай программа кьилиз акудна канзавай. Чун гъиле авай пар тарихдин музейда туна, К1еледин хивез хкаж хьана. Чаз дагъдиз акьахин акьван са залан кар хьанач. Зун хиялда чаз бубайрилай амай «Ирид Цавар» фагьумда аваз виниз акьахзавай. Ца мукьва хьунивай  саки кьезил жезва,  фагьумар саф жезава, кьакьан хьунивай инсан саки уьмуьрдин философиядин гъавурда акьвазава.
Имни ирид лагьай цав – Шарвилидин кIвал! Пуд пад, Ахцегьар на лугьун, ви капашда ава.  Баркаллагь и проект туькIуьрнавайбуруз. Чун хьиз Сувариз атанвайбурун цIиргъинин кьил   гуьгъ авачир.

    

 

 

 

 

 

 

 

Жамал халудин музей

Ахцегьрин тарих музейдиз килигиз чаз  ихтияр ганач, музейдин дирекцияди Дагъустандин президент къведалди музейдиз са касни ахъайзавачир. Йикъан зур йиф ятIа, муькуь пай югъ я, лугьуда бубайри. Хъсан хана хьи, пре дентдин планда Жамал халудин музейдиз къвен авачир, гьа икI  чаз а  музейди вичин къужах ахъайнавай. Камран стха пелеш тир. Вучиз лагьайтIа, идалай виликан йисуз ада Жамал халудихъ галаз музейда рикIелей алуд тежедай ихтилатар авунавай. Гила Жамал халу амачир…
Аллагьди ваз рагьмет авурай сакьа ИНСАН, ватандин,  миллетдин тарих хвейи чIехи КАС! Вун чи рикIера  чун канибурин гуьгьуьлра са чIехи дагъ хьиз амукьда!
Чун музейдин кьиле авайбрухъ галазни таниш хьана. Вуч хъсан, жегьил директор Жамал халудин хтул я кьван. Са гафуналди, эстафета хъсан гъилерава..
Мугьманар пара жезвай, Ахцегьрин майданар аквазакваз инсанрив ацIузвай, музыкадин ванер  акъатзавай. Мягьтел жедай кар тир, телевизордай аквазавайдан акси яз заз аквазвайди маса Дагъустан тир. Хъуьрезвай, чина берекет, сиве ширин мез авай, жуван тарихдиз икрамзавай Дагъустан!

Мугьманвиле

Абдулкъафар муаллимдин вахан хцин кIвале ава чун.  Суфра тIили–михи ва ацIайди тир. Гаф авачиз суфрадин шагь хьран фу тир. Вични гьам тIили гамни чар авай. Ахцегьрин фу Къуба патан фуарилай гьам кьелечI жеда, гьамни ширин.
И кIвеле чаз Ахцегьрин чипиз махсус гиширрин сумагар акуна. И гамарин чи сумагрилай тафаватлувал абрун рангарин каларитда хъпи ранг пара жен я. Ахцегьа хразвай гамар на лугьун, Сува цуьк ахъайнавай яйлахар я.

       Майданра гьуьжетунар

Суварар кьиле тухун патал, тешкилатдин –комитетди шегьер 10 майдандиз пайнавай. Гафунин хъсан манада майданар акъажунра авай. Гьар са майдандин сагьибди чпин фолклор, музыка, майишат, театрдин сегьнеяр, спортдин акъажунар къалуриз гзаф инсанар кIватIуналди чпин кьетIенвал къалурзавай.
Суварихъ чал «Алам» журналдин кирамар, журнал канибур гьалтна. Абурин арада чна дамахзавай профессо Гь. Абдурагьимов, Гь. Гаша, зарияр Ф. На ев, А. Мирзабеков, Р. Ризванов, С. Сажиддин, филологкритик Р. Ревшан(Саидова), жегьил кирамрикай К. Фарзалиев, В. Батманов,  мадни цIудралди чи экуь инсанар авай.
Шарвилидин эпосдин суварин кулминация паркина кьиле фейи концерт хьа.  Дуьз лагьайтIа, тешкилатдин комитетди чIугур чIехи зегьметар  «гарал» фенач.
Концерт – та шадиз оргкомитет кьил И. Яралиевахъ галаз къуьнкъуьневаз Дагъустан Республи  Президент Рамазан Гаджимурадович Абдулатипов ата. Ада, “Шар ли” эпосдин сувариз чIехи къимет га, и сувар тек са лезги халкьдин ваъ, вири Дагъустандин халкьa рин сувар тирди къейдна. Мярекат куьтягь тахьанамаз хъфей Р. Абдулатипова вилик акъатай жемятрин шикаятризни яб акална,  къейдер къачуна.
     
Концерт программадин гуьгъуьна, 2013 йисан Шарвилидин пре гъалибрив агакьарна:
1. Лез литературадай Гь. Гашаров.
2. Лезги музыкадай  Къ. Ибрагьимов.
3. Лезги спортсмен  Н. Гьусейнов.

Пакудиз хкведай рехъ

Заз Шарвилидин суварик акурбур иливарна, эйфория галачиз къайи кьилив анализ ийидай имкан хьанвай.
Эхь, мярекатда 20.000 лай виниз инсан авай. Ара дат1ана 14 йис яхьи, и сувар кьиле физва. Миллет вичин дувулрал кIеви хьун вирида кьатIизва. И кардиз мадни рум гун патал чазни теклифар ава:
1. Ахцегьин вацIун къуза патавай къадим тарихдин кIвалерин къавар, кьенчIебдин (черепица) плитайривди кIевайтIа, и карди хуьруьз сур чIаварин акунар гуда.
2. ЦIуру шегьерда авай кIвалерин варарин  винелай, нафтадай акъуднавай, нехишар атIанвай кIарасдикай чин чIугвайтIа, хъсан жеда. И карда орнаментрин эскизар гуз чун гьазур я.
3. Кiвалерин цларал, варарал чи чIалахъхьунрин артефактар тир гавран, цIегьрен, жунгавдин карчар, къеней тIвек авай чIахмахдин къванер, маса атрибутар кудайтIа хъсан жеда.
4. Ахцегьа чи халкьдин тарихда гел тунавай Алупан ва Христиан динриз талукь дараматарни туьхкIуьр хъувун герек я. 
5. Кiеледин хивез акъахдай гурарар 7 цаварин имитациядиз элкъуьрун патал, гьар са ял ядай майдандал яш авайбуруз ацукьдай кетилар эцигун, Шарвилидин 7 гьунардикай са темадин плакат, яни куьлуь гьумбетар  эцигайтIа хъсан жеда.

Абир ЭЧIЕХВИ.
Баку – Ялама – Ахцегь.