1993-йисан гатун бере тир. Кьве йис  вилик Советрин гьукумат чкIай тегьерда, аслу тушир Азербайжан Республикани чкIидай йикъал атанвай. Президент А. Элчибей вичин лувгурда акьахна хайи хуьруьз  катнавай, адан везифаяр гила Гь. Алиева тамамарзавай.

Июлдин варз тир, Худат шегьердин кьил К. Мамедова зал хабар агакьарна хьи, пака сятдин 10-аз зун Хачмаза хьана канзава, райондин чIехи «бегди» меслятдал эвернава.

Эхь, им «бегри», «ханумри» кишкав язвай чIавар тир… Зи рагьметдавай дуст Къ. Якьубова лагьайвал:

Гьарам фу нез яцIу хьайбур,
Халкьдин вилик лацу хьайбур,
Адалатдиз тфу гайбур
Ханумарни беглер хьана…

Гьа чIавуз Хачмаз райондин крар кьиле тухудай идарадин кьил, гьакIни АХФ-дин Хачмаз райкомитетдин амадаг Мегьтиев Муькъеддес «бег» тир. Ада зун хушдаказ кьабулна, «бегдин» кабинетда заз икьван гагьди такур са касни авай: им керкил  тандин, руфун метIерал аватнавай, яцIу пIузаррин, залай са вад-ругуд йис жегьил жедай хьтин итим тир. «Бегди» чун чирхчирна: И.Амруллаев(Бабадагълы), районда цIийиз туькIуьр хьанвай аслу тучир «Хачмаз» тIвар алай телерадио компаниядин(ТРК) кьил я!

«Бегди» хълагьна:

-ЧIехи «бегди»(Абулфез Элчибея) I992-йисан сентябрдин I6-аз кьабулнавай «Кьадардал тIимил халкьарин (дуьз лагьайтIа, чкадин халкьарин) култураяр вилик тухунин гьакъинда» къарар вине кьунвай Хачмаз райондин гъиликдарри 29 апрел 1993-йисуз «Хачмаз» аслу тушир ТРК тешкилнава. Адан гъилик вад редакцияди кIвалахда(2-азербайжан, 2-лезги,1-тат).

Гьа икI, закай «Хачмаз»ТРК-да лезги чIалал телегнугрин редактор хьана. Им  чи халкьдин тарихда садлагьай Телередакция тир(РГВК, КТВ, «Аран», «ОТВ Шарвили» ва мсб. геж хьиз арадал атанай!). Радиогнугрин редактор Агьмед Камилов  бинедай Къучагърин хуьряй яз, Хачмаза уьмуьр ийизвай кас тир.

Чна вад вацран къене герек тир гьазурвилер акуна: гьар йикъан, гьафтедин, вацран планар туькIуьрна, рамкаяр(заставкаяр) чIугуна, тамашзавайбурун арада гъавурда тунин кIвалах туькIуьрна ва икI мад.

Ингье, 1994-йисан январдин 6, ряден сятдин 8. Экран ахъа жезва:

-Къалурнийиз рахазва Хачмаз! Играми ватанэгьлияр! Салам-алейкум! «Хачмаз» тIвар алай аслу тушир ТРК-ди лезги чIалал вичин гнугар авалзава! Чи къенин сифте гнугда куьне хабаррихъ, гьакIни лезги макьамрихъ яб акалда! -лагьай диктордин гафари вири хачмаз­- вийрихъ руьгь кутунай.

Редакторди ам эвеззава: -Играми хачмазвияр, Квез къенин югъ мубарак хьурай! И югъ садрани рикIелай алуд мийир куьне, вучиз лагьайтIа, им чи халкьдин тарихда амукьдай са югъ я!

Чна гьихьтин программаяр гьазурзавай? Чешне паталди тек са йикъан гнугрин программа къалурун бес я:

1. «ЧIавар-чавар»- хабарар, информация 

2. Концерт – макьамар, зуьрнедин гьаваяр

3. «Поэзия» — Б.Салимован шиирар.

4. «Карвандин рехъ» — аялар патал 

Санлай къачуртIа, чна гьафтедин вад юкъуз, гьар гъилера 20-30 декьикьадин гнугар къалур- завай. Винидихъ галайбурулай гъейри, чахъ мад  ихьтин  рубрикаяр авай: «Актуал экран», «Лезги чIал», «Литературадин ирсинай», «Мел-мехъер», «Хванаха», «Чубарук», «Чи хуьрер»…

Вуч хъсан хьана, гнугрин материаларни  рамкаяр чав гума. КIелдайбуруз чи рамкаяр(заставкаяр) акваз канзаватIа, агъадихъ галайбуруз килигун теклифзава за(шикилар хъевгьенва):     

Гнугрик  экечIай са-кьве гьафтедилай за Хачмаз райондин цIийи кьил, «Самур»ЛММ-дин Хачмаздавай векил, гьар патахъай заз мукьва кас (кардал гьалтайла виридалайни яргъа кас) Р.Нифталиевазни «Хачмаз» ТРК-дин кьил И.Амруллаеваз чар кхьена. Адахъ ихьтин гафарни галай:-Чи лезги телегнугрин редакция лап кIеве гьат­- нава: 8-10 касдин кIвалах тек пуд касдин хиве гьатнава (редактор, диктор, видео-оператор). Чахъ я видео-лентер, я видео-камера, я студиядилай къерехдихъ фин патал машин авач…

Гьахъ я, райондин чIехида видео-камера вичи пишкешда лагьана гаф гана, амма а пишкеш дуьз 20 йис я рекьеваз, сакIани атана агакьзавач!

Играми кIелзавайбур, зиди гьакIан шел-хвал туш, хьана алатай крар рикIел хкин, йисаралди рикIе хвенвай тIалар халкьдал агакьарун я. ТахьайтIа са бязи «лезги» лугьудайбуру хьиз, са тIимил вахт алатайла, чпи везифайрал кIвалахдамаз хайи халкьдиз хъсанвилер, куьмекар авурдакай сивел каф алаз рахадай ксар авайди я…

Бес чун дарвиляй гьикI акъатзавай? Газет-журналрин, улубрин, аудио-лентерин куьмекдалди, куьз лагьайтIа а чIавуз видео-лентер гъиле гьат тийидай хьтин матагь тир…

Садра зун КцIариз акъатна материалар кIватIун мураддалди. Райондин културадиз а йисара Ш.Шерифова гъиликдарвалзавай. А рагьмет хьайида зав «Ам тахьайтIа, атIам хьурай» тамашадин видео-лент  вугана(лезгидал тир и тамаша чна пудра къалурнай). Ахпа зун КцIара кардик квай

«Мурад» телестудиядиз атана, Элдар  тIвар алай   кьелечI якIарин хьиливи тир. Жегьилди  хъсан кIвалахзавай, дуьз я, са бязи вилиз таквар «гьуьнуьйри» адав кIвалахиз гузвачир: адалай тапан шикаятар ийиз, девлетдин идараяр гьадал гьалдариз… эхирни «чIулавар» гъалиб хьана, тек са маниярни тебрикар ахъайзавай, хсуси харжуналди халкьдиз къуллугъзавай и телестудия кIевирнай…

Эхь, къени къилихрин и кьегьалди   заз вичелай алакьдай куьмек авунай. Чаз гьакIни лезги радиогнугрин редактор Агьмед Камилова, «Алпан» газетдин мухбир Камран Къурбаналиева, «Азербайжан генжле- ри» газетдин мухбир  Зейнеддин Мамедкеримова, «Достлуг» газетдин мухбир Аишат Мамедхановади, «КцIар-Къусар» газет­- дин редактор Видади Севзиханова, Муьшкуьр хуьруьн мектебдин директор Балагьмед Насруллаева, Хачмаз шегьердин са юкьван  мектебда кIелзавай Къагьриман Сулейманова мукьувай куьмекарнай.  К.Къурбаналиева чи редакцийрикай гегьенш макъала кхьенай, чи колле­ктивдин шикил ягъанай (газет­- диз акъуднайтIа заз чидач)… 

КцIарин Девлетдин Лезги Драм Театр чи райондиз атайла чи кефер къумбар жедай, вучиз лагьайтIа чаз материалдикай кьитIвал арадай акъатдай… Садра рагьмет хьайи режиссор Элфеддин Рагьимханова «Эзоп», муькуь сефер Регьимхан Къараханова «Дагъдин цуьк», гуьгъуьнай Хамет Мурадова «Гьами­- дуллагьан хам хиялар» тамашаяр гъанай. Чна гьа эсеррай чукIар, актерривай къачунвай  интервуьяр чи килигиррал агакьарнай.

Зи рикIел са ихьтин ихтилат  хквезва: 20 йис идалай вилик хьиз, I994-йисан сентябрдин 9-аз фейи «ЧIавар-чавар» программада  чна малумат ганай: «Накь республикадин къалургандай «Лезги халкьдин манияр» кьил алаз концерт хьана. Икьван чIавалди садазни течидай Ширинова Магьира лугьур лезги руша вичин верцIи ванцелди республикадин килигирар «тIуб сара кьур» гьалда туна. Ада «Алагуьзлуь», «Инжи», «Диде», «Яхул-даллай» манияр тамамарна. Ваз мадни чIехи агалкьунар, Магьира вах!

Белки и бугьнар къад йис вилик са 5-6 агъзур чи халкьдин векилриз ван хьанайтIа, гила а рушакай чи халкьдин рикI алай артист, гьакIни композитор хьанва!

15 феврал 1994-йисуз чна «Лезги телегнугра фенвай са цIиргъ гафариз баянар» тIвар алай гнуг ахъайнай. Ингье, анай са чIукI: «…Чи чIал яргъал йисара вилик-кьилик тахьайвиляй, радиода-къалурганда кьериз-цIаруз  фейивиляй, газет-журнал, улубар тIимил акъудзавайвиляй гзаф гуьгъуьна амукьнава. Ам тек са «кIвалин-къан» чIал хьиз кардик хьанва.

Алай девирда (рикIивайни, къад йис вилик демократияди цуькзавай, са тIимил чIавалай ам шуьткьенай) са жерге факторар себеб яз, лезги чIал «чандал» хтанва, «винеллай муьрхъ» алатзава. Са гафуналди, ам вилик физва!..

Чи гнугра хъсан фикирар, идеяярни арадал къведай: «Хванаха» телегнугдин са маргъуна ихьтин теклифар лагьанай:

1. Азербайжан Республикадин лезги кхьирагар, композиторар, архитекторар, чIуга­- рагар, артистар патал саналди тир тешки­лат-Лезги туькIуьрагрин союз -арадал гъун (И месэла къенин юкъузни актуал  яз ама).

2. Хачмазин РОНО-да лез­ги чIалан ва литературадин муалимар патал  методист штат ахъаюн.

Чи редакцияди вири санлай 26 вацра (01.08.1993.-01.10. 1995.) кIвалахнай. ТIимил кIвалахунин кьилин себебар:

1. КIвалахдарар ТРК-дилай яргъа хьун (Гьар юкъуз Худатай Хачмазиз 25 км. атун-хъфин).

2. Чи редакция ИКТ-дин рекьяй таъмин тахьун(чахъ я видео-камера, я видео-магнитофон авачир).

3. Чи кIвалахдаррин вацран мажибар агъуз хьун(редактор-50 агъзур -гилан 10 манат, диктор-30 агъзур-гилан 6 манат). Чна 1995-йисан кьуларилай са шумуд хачмазви лезги эквалайбуруз лагьанай:

-Гадаяр, и редакция гъиляй ахъаймир, гьайиф я, куьне давамра, чнани куьмек гуда!

КIвалахдай са касни хьаначир…

Са тIимил чIавалай хьиз «Хачмаз» аслу тушир ТРК агал хьана…

Адан чкадал хсуси телеканал-Хачмаз РТВ кардик экечI­на, цIийи каналда чкадин хал­- кьариз чка жагъаначир…

Чи лезги чIалал телередакциядин гьакъинда гегьеншдаказ кхьенвай садлагьай макъала хьуниз килигна, чна чи рикIин сидкьи мурад квев агакьарзава:

-Чаз, лезги халкьдиз, сад хьайитIани милли ТРК хьана кан я, чи накьан патал, къенин югъ патал, пакаман патал!

Эхирдай  хьиз, и макъала кхьин завай тIалаб авур «Алам» журналдиз жуван разивал къалурзава, адаз яргъи уьмуьр, шегьре рехъ, гзаф кIелдайбур хьун зи мурад я!   

В. Муьшкуьрви