«АЛАМ» ЛУГЬУР ГИШИР ГЬИМ ЯТIА?

-АЛАМ- Гуьлмагьамедован пуд томдин гафарганда (Махачкъала-2012 1том, 102-чин) нугъатдин гаф яз нехиш, гишир хьиз галурнава.
-АЛАМ- М.Меликмамедов «Касар» улубда Алупан уьлкедин чIехи шегьер гьиз ганва. (Махачкъала-2010 35-чин)
-АЛАМ- Птоломеян картада къалурнавай Алупан уьлкведин 29 инсанри уьмуьрзавай чкадикай Кас гьуьлуьз виридалай мукьвал ва чIехи шегьер я. (Сейран Велиев «Древний, древний Азербайджан» Баку-1983, 123-чин)
Дегь чIаварилай кьаличаяр хразавай аламвийриз чпиз хас тир гиширарни хьун мумкин тир. Къе чав атана агакьнавай гиширрикай гьидаз «Алам» лугьузватIа чаз чизмач. А «Алам» лугьур гишир чав гьеле атана агакь тавунни мумкин я. Алупан халкьари хразвай кьаличайрин къерехдай физвай гиширдиз «Алам» лугьунни мумкин кар жеди. Фагьумда кьуртIа хьи, Алам шегьер Алупан уьлкведин къерехда акай хьанвай, ана хразвай кьаличайрин къерехдай физвай гиширдиз «Алам» лугьун акьулди кьатIудай карни я. Алам чи халичайра авай гиширрикай гьим ятIа гьеле кьил акъунавай кас авач. Чи журналдин чинрал чна менфят къачузвай кьаличайрин къерехра жезвай а гиширдин тIварни «Алам» ятIа?

АЛАМ ШЕГЬЕР ВА КЪЕНИН ЯЛАМА

Птоломеян чIавара Кас гьуьл къенин юкъуз авайдалай са 7-8 метр агъада хьанвайди чир хьайила, Алам шегьер са 3-4 км гьуле жезва. Гьуьлуьхъ акатнавай а чIехи шегьердикай къе чав вуч агакьнава?
Къенин Ялама?…
ЧIехи са хуьр… Къе и хуьруьхъ ЦIехуьлрин уба, ТIигьиррин уба, КIуррин уба, Урта уба, Хан уба, Селим уба, Якьуб уба, эвелра урусар суьргуьнда хьайи Агъа поселка, Нефтеразведкадихъ галаз санал, алай чIавуз Набрандихъ квай 2, 3, 4, 5, 6-лагьай Яламаяр ва Тел хуьр, гьакIни гила Дагъустандихъ квай 1-лагьай Ялама акатзава. Худат станциядилай кефердихъ ва Гъаладин пелелай гьул галайнихъ авай вири хуьрерин агьалийри ярагъариз акъатайла чеб Яламадай я лугьузва. Аквар гьаларай, инсанрин фагьумра (подсознанияда) чпиз гьич хабарни авачиз дегь чIаварин Алам шегьер ама жеди.
Яламадин юкьва 20 гьектардилай пара чилел алай дегь чIаварин …, Велемирда, Якьуб убада авай адалайни дегь чIаван сурарини, курганрини Алам шегьердикай хабар гузвачни?

ПIИРИН ТАРАР

Худат шегьердай Яламадиз къвезвай рекьин юкьни-юкьвал алай пIирин тарариз фикир тагай кас бажагьат ава жеди. А тарарин илимдин тIвар «платан» я. Абурун ватанни Греция ялда. Са бязи халкьари абуруз «хан чинар»ни лугьузва. Амма лезгийри абуруз пIирин тарар лугьуда. Вучиз?
Яламадин тамара а тарар са шумуд чкадал кIапIалар яз ава. Виринрани абур элкъвез-элкъвез ракьун чIилина тунава. Тарарин хилерал пинедин цIилерни кутIуннава. Яни абур пIирин тарар тирди чир жезва. Лечет станциядин кIаник квай тама авай пIирин тарар «Ирид стха» тIварунал шира хьанва. Абурун яшар 500 йис тирди малумарзавай ракьун чарарни гьукуматди тарарал алкIурнава. Патав гвай кьуранавай пIирин тарарин яшар лагьайтIа са агъзуралайни гзаф жеда. Тел хуьре авай пирин тарарин периметр 16 метрдилайни гзаф я. И тарарни гьа вири хьиз симинин чилина тунва. Платан яргъал уьмурзавай тарарикай яз гьисабзава. Эгей гьуьле авай Кос (КАС ятIа?) атIада диаметр 18 метр, кьакьанвал 36 метр тир кьве агъзур йис хьанвай платандин тар ава. Къарабагъдин Мартуни райондин Стхарошен хуьре авай диаметр 31 метр, кьакьанвал 54 метр тир платандин таран уьмуьрни кьве агъзур йисалай пара я.
Ирид лагьай виш йисара Алупан чилерал чIулав арабар къведалди алупанвияр Христудин диндал алай. Христудин дин алупан чилерал гваз атанвай грекри чпин дин кьабулай чкайра килисаярни эцигна, гьаIни килисайрин гьейетда чпихъ галаз гъанвай платандин тарарни цваз хьанай. Платандин таран тандикай хашар расзавай жеди. Гуьгъуьнай алупан халкьарив гапурдин гужуналди Ислам кьабулиз гайидалай кьулухъ абрун гзаф килисаяр чкIурнай, пара чIехи килисаярни мискIинриз элкъурнай. Къе Яламадин тамара пIирин тарар хьиз амай платанар алай чкаяр дегь чIавара Аламдин килисаяр хьанвай чкаяр ятIа?…
Кьвеварин(Дербентдин) виридалай дегь чIаван, эвелра килиса хьанвай мискIидин гьейетда къенин йикъалдини агъзур йисарин пIирин тарар амукьун вучтин сир ятIа?…

ИСКИ ХУЬР АВАЧИР ЦIИЙИ ХУЬР

Шагьдагъдай Кас гьуьлел эвичIзавай рекье-Гъаладин пелел, Кьулан вацIун эрчи пата ЦIийи хуьр экIяй хьанва. Гъаладин пелелай килигайла вацIун чапла пата авай хуьрер гъилин капа авайди хьиз аквазва. Пелен тIвар гьавиляй “гъиле-гъала” ятIа чидай кас авач. ЦIийи хуьр алай чкани карвандин рекьин винел ала. Чи республикадин гзаф районра ва къунши республикайрани цIийи хуьрер лап пара ава. И цIийи хуьруьн кьетIенвал ам я хьи, вирибуруз чпин иски хуьр гьим ятIа чизва, анжах Гъалад пелел алайбуруз чпин иски хуьр чизвач. Аламат, иски хуьр авачир цIийи хуьр женни?
Аквар гьаларай жезва. Винидихъ за тIварар кьур Якьуб убани Хан уба вири, Урта убадин са пай (аквар гьаларай уртах уба я жеди) цIийи хуьруьнвияр я. Вични Якьуб убадиз халкьдин арада ЧIехи уба (ЧIехи Ба кучуднавай чка ята?), КIунтIарин убани лугьузва. Якьуб тIвар Библиядин Яковдилай амажал? КIунтIарин уба, ана авай курганриз килигна лугьузватIа, ЧIехи уба вучиз хьанатIа чидай кас авач!? Уба са акьван чIехид туштIани сурарин чIехивилизни, дегьвилиз гаф авач. И сурара авай дегь чIаван гзаф сурарихъ кьилин къвацин чкадал хурун къван гала. Хурун къванерин парабурни пирамидадин формада ава. Уба чIехи тахьуниз килигайла ам ЧIехи Ба ацукьзавай чка хьунни мумкин я. Аламдин ЧIехи Ба. АкI акъатзавачни хьи, ЦIийи хуьр дегь чIавара Алам шегьердин гатун резиденция хьанва. ИкI ятIа, ЦIийи хуьруьн иски хуьр Алам шегьер жезвачни? Сир, сир мадни сир.

Камран АЛАМВИ